Mô tả cây
Sòi là cây nhở, cao chừng 4-6m sống lâu năm. Thân màu xám, lá mọc so le, sớm rụng, cuống dài 3-7cm, phiến lá hơi hình quả trám dài, rộng 3-9cm, đầu lá nhọn dài, hai mặt đều màu xanh, bóng không có lông, mép nguyên, khi còn non thì mềm và mỏng. Hoa mọc thành bông dài 5-10cm ở kẽ lá hay đầu cành, đơn tính, hoa đực chiếm phần trên của bông, về sau ở phía dưới bông mới thấy xuất hiện 1-4 cái. Cánh màu trắng vàng hay vàng. Quả hình cầu, đường kính chừng 12mm, khi chín có màu đen tía, 3 ngăn, mỗi ngăn có một hạt hình trứng, trên mặt có đường rãnh dọc, trong hạt có dầu, ngoài hạt có một lớp sáp trắng gọi là bơ sòi hay mỡ thảo mộc. Mùa hoa tháng 3-4, mùa quả tháng 9.
Công dụng và liều dùng
Sáp của hạt sòi dùng chế xà phòng, trộn với sáp ong làm nến, bôi tóc chữa một số bệnh ngoài da.
Vỏ rễ cây sòi là một vị thuốc được dùng chữa các bệnh bụng đầy trướng, tiểu tiện khó khăn, có trướng nước ở vùng dưới cạnh sườn.
Đào lấy rễ, loại bỏ lõi và lớp vỏ đen nâu bên ngoài chỉ lấy vỏ lụa, có thề dùng tươi hay phơi khô tán nhỏ.
Liều dùng trung bình: người lớn ngày uống 10-12g dưới dạng bột, trẻ con dùng 5-10g. Thường dùng 7-10 ngày.
Nếu dùng vỏ lụa tươi thì sắc với nước mà uống. Liều dùng vỏ tươi gấp 3 liều vỏ khô hay bột vỏ khô.
Lá và rễ sòi dùng chữa rắn độc cắn: Lá hay vỏ rễ tươi giã lấy nước uống, bã đắp lên vết rắn cắn.
Đơn thuốc có dầu sòi và vỏ sòi dùng trong nhân dân
Đơn thuốc chữa mụn nhọt mẩn ngứa, nước vàng chảy đến đâu mụn mọc đến đấy: Dầu hạt sòi 100g, nước 100g, hồng đơn 50g. Đun dầu và nước cho nóng rồi thêm hồng đơn vào khuấy đều, đun sôi nước, hễ nước bốc đi lại thêm vào cho đến khi hồng đơn mất màu, dùng cao này bôi lên các mụn nhọt, mạch lươn trên đầu.
Thuốc viên chữa bệnh thủy thũng, bụng trướng to, ăn uống kém ngon: Vỏ rễ cây sòi chỉ lấy lớp vỏ lụa phơi khô tán nhỏ, dùng nước cơm mà viên bằng hạt đậu xanh hoặc dùng nước táo đen Trung Quốc, trộn với bột vỏ rễ mà viên gọi là ô táo hoàn. Tùy theo bệnh nặng nhẹ dùng mỗi ngày 10-20g viên thuốc này. Có thể tăng hơn, dùng nước cơm hay nước cháo mà chiêu thuốc.
Đức Doãn (Theo Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam)