Mô tả cây
Cây xà sàng là một loại cây cỏ cao từ 0,4-1m. Thân có vạch dọc. Lá hai lần xẻ lông chim; chiều rộng của thùy 1-1,5mm. Cuống lá dài 4-8cm. Có bẹ lá ngắn. Hoa mọc thành tán kép. Tổng bao có ít lá bắc hẹp. Cuống hoa dài 7-12cm, dài hơn lá. Quả dài 2-5cm, có dìa mỏng.
Phân bố, thu hái và chế biến
Mọc hoang ở những nơi đất trống ở nước ta. Thu hái vào tháng 6 đến tháng 8 là thời gian quả chín. Nhổ hay cắt cả cây về phơi khô. Đập lấy quả; loại bỏ tạp chất. Phơi lần nữa cho thật khô là được.
Công dụng và liều dùng
Tính vị theo đông y: Vị cay đắng, tính bình hơi có độc, vào 2 kinh thận và tam tiêu. Tác dụng cường dương ích thận khử phong táo thấp, dùng chữa liệt dương, bộ phận sinh dục ẩm ngứa, phụ nữ lạnh tử cung, không có con, khí hư, xích bạch đới.
Liều dùng 4-12gam dưới dạng thuốc sắc uống riêng hoặc phối hợp với các vị thuốc khác..
Đơn thuốc có xà sàng tử (quả xà sàng)
1- Chữa tai ướt, ngứa:
Xà sàng tử, hoàng liên (hoặc hoàng đằng) mỗi vị 4g, khinh phấn (calômel) 1g. Tán nhỏ, trộn đều, thổi vào tai.
2- Bạch đới khí hư:
Xà sàng tử, phèn chua, hai vị bằng nhau, tán nhỏ. Nấu hồ trộn vào làm thành viên bằng quả táo, bọc lụa hay gạc cho vào âm hộ. Thấy nóng bỏ ra. Có thể sắc để thụt rửa.
3- Lòi đom:
Xà sàng tử 40g, cam thảo 40g, tán nhỏ, trộn đều. Ngày uống 9g, chia ra làm 3 lần uống (mỗi lần 3g). Đồng thời nấu nước xà sàng tử xông và rửa chỗ đau.
Đức Doãn (Theo Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam)