Luân canh, xen canh mang lợi ích kép cho nông nghiệp

Hội thảo về “Nông nghiệp sinh thái và nông nghiệp hộ gia đình” do Trung tâm Hợp tác quốc tế về nghiên cứu nông nghiệp và phát triển của Pháp tại Việt Nam (Cirad) tổ chức ngày 15-10.

Tại đây, CIRAD đã giới thiệu một số phương pháp canh tác nhằm vừa phát triển nông nghiệp bền vững vừa bảo vệ môi trường, sinh thái. Trong đó, trồng cây nông nghiệp theo phương thức luân canh được đề cập là một giải pháp có tính đa lợi ích cho nông nghiệp.

Trồng luân canh cho hiệu quả kép

Tiến sĩ Lienhard Pascal, chuyên gia của Cirad, cho biết: Từ cuối những năm 1990 đến nay, sự phát triển mạnh mẽ diện tích sản xuất ngô đã tạo ra một sự thay đổi ngoạn mục đối với quang cảnh của các vùng núi phía Bắc Việt Nam. Cây ngô không chỉ thay thế các hệ thống cây trồng dựa vào nước trời (lúa, hoa màu, cây ăn quả) mà còn được mở rộng bằng việc khai hoang làm rẫy.

Tại nhiều vùng núi phía Bắc Việt Nam, các hệ thống sản xuất du canh truyền thống trồng lúa dựa vào nước trời được thay thế bằng sản xuất độc canh và thâm canh cây ngô, sử dụng ồ ạt các giống ngô lai, thuốc bảo vệ thực vật, phân khoáng, tiến hành cày bừa trên đất dốc. Trồng ngô giúp cải hiện đáng kể thu nhập của người dân, tuy nhiên phương thức sản xuất thâm canh và độc canh ngô đã gây ra nhiều ảnh hưởng tiêu cực đối với đời sống con người và môi trường. Chẳng hạn, xói mòn đất và giảm độ phì nhiêu của đất, đánh mất đa dạng sinh học, rủi ro về kinh tế và môi trường tăng cao.

Vì vậy, việc tìm giải pháp kỹ thuật canh tác thay thế là yêu cầu bức thiết đặt ra vì một nền nông nghiệp phát triển bền vững cho Việt Nam. Tiến sĩ Lienhard Pascal nêu một trong những giải pháp hữu hiệu được thực hiện thành công tại Sayabouni (Lào), đó là trồng luân canh.

Với phương pháp này, ví dụ, người dân thực hiện trồng ngô luân canh với cây đậu. Nếu trước đây, khi trồng đơn canh cây ngô, người dân phải chặt cây, phá rừng để mở rộng diện tích, vừa gây thiệt hại nhiều diện tích rừng, vừa tốn nhiều chi phí sản xuất. Đơn cử, riêng chi phí làm cỏ hết khoảng 175 euro/ha (tất nhiên chi phí này sẽ không thể không thay đổi trong vòng 10 năm).

Thực tế cách canh tác này cho thấy, trồng ngô độc canh không chỉ tốn chi phí đầu vào sản xuất, mà còn tạo điều kiện cho cỏ mọc nhiều, độ phì nhiêu của đất không được cải thiện dẫn đến ngô không được năng suất cao. Khi người dân thực hiện kỹ thuật canh tác luân canh, ví dụ trồng ngô luân canh với đậu đỏ (trồng đậu trước rồi trồng ngô). Cách làm này cho hiệu quả cao về năng suất, tăng lợi nhuận; đồng thời không tốn chi phí, nhân công làm cỏ như trước đây, lại cải thiện độ phì nhiêu cho đất.

Từ những mô hình đã thành công ở nhiều nơi, Tiến sĩ Lienhard Pascal cho rằng, để cân bằng giữa sản xuất nông nghiệp và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên phải dựa trên 3 nguyên tắc: Đất luôn được bảo vệ bởi lớp thực vật; đất không phải cày và luôn luân canh; cân bằng giữa sản xuất nông nghiệp và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, môi trường sinh thái. Và, kỹ thuật canh tác trồng luân canh là giải pháp hữu hiệu.

Trồng lạc xen sắn trên đất dốc giúp tăng hiệu quả

Theo Trung tâm Nghiên cứu nông nghiệp miền núi phía Bắc, biện pháp trồng lạc xen sắn trên đất dốc giúp tăng hiệu quả cho cả hai cây trồng. Cụ thể, cách làm này tăng năng suất cho sắn lên 10% so với trồng độc canh do giữ được độ ẩm, hạn chế cỏ dại và cải thiện độ phì đất (năng suất sắn đạt từ 30-45 tấn/ha, tùy từng vùng).

Cùng với đó, năng suất lạc đạt trung bình 1,2-1,6 tấn/ha. Như vậy, cách xen canh này cho hiệu quả kinh tế cao hơn trồng sắn độc canh lên tới khoảng 9 triệu đồng/ha/năm.

Hơn thế, cách canh tác này giúp hạn chế tới 85% lượng đất xói mòn; cải tạo và duy trì độ phì nhiêu đất và khống chế gần như hoàn toàn cỏ dại.

Giải thích cụ thể cách làm này, Trung tâm Nghiên cứu nông nghiệp miền núi phía Bắc, chỉ rõ: khi trồng sắn bình thường, sau đó trồng xen 1 hoặc 2 hàng lạc vào giữa 2 hàng sắn. Khi thu hoạch, chỉ lấy củ lạc, còn thân, lá và rễ để lại ruộng nhằm che phủ và cải tạo đất.

Cách làm này đã được áp dụng thành công tại nhiều vùng như Yên Bái, Sơn La, Phú Thọ, Điện Biên, Lai Châu, Gia Lai, Kon Tum, Lâm Đồng…

Mặc dù các giải pháp canh tác nêu trên có hiệu quả, nhưng Tiến sĩ Lienhard Pascal khuyến cáo: các giải pháp về hệ thống cây trồng cho phép đề xuất những hệ thống phù hợp với điều kiện của các nông hộ khác nhau, tùy vào điều kiện địa hình, thổ những từng địa phương. Cho nên, phải có nghiên cứu cụ thể trước khi ứng dụng.