Mô tả cây
Chè là một cây khỏe mọc hoang và không cắt xén có thể cao đến 10m hay hơn nữa, đường kính thân có thể tới mức người ôm không xuể. Đôi khi mọc thành rừng gỗ trên núi đá cao. Nhưng trong khi trồng tỉa thường người ta cắt xén để tiện việc hái cho nên thường chỉ cao nhất là 2m. Nhiều cành đâm ngay từ gốc. Lá mọc so le, không rụng. Hoa to trắng, mọc ở kẻ lá, mùi rất thơm, nhiều nhị. Quả là một nang thường có ba ngăn, nhưng chỉ còn một hạt to các hạt khác bị teo đi. Quả khai bằng lối cắt ngăn, hạt không phôi nhũ, lá mầm lớn, có chứa dầu.
Phân bổ, thu hái và chế biến
Chè là một cây nguồn gốc Trung Quốc. Nhân dân Trung Quốc đã biết dùng chè từ 2.500 năm trước Công nguyên, sau tới Nhật Bản và nhiều nước châu Á khác. Hiện nay cây chè được trồng ở nhiều nước. Ở nước ta chè được trồng nhiều nhất tại các tỉnh Phú Thọ, rồi tới Tuyên Quang, Hà Giang, Thái Nguyên, các tỉnh miền Nam cũng trồng rất nhiều (Quảng Nam, Đà Nẵng, Quảng Ngãi, Bình Định, Đắc Lắc, Lâm Đồng).
Chè làm thuốc được hái vào mùa xuân: hái búp lá non. Vò rồi sao cho khô giống cách chế chè hương để pha nước uống. Cho nên ta có thể dùng chè (hương hay chè tàu) làm thuốc. Không dùng chè đen hay chè mạn là những loại chè đã cho lên men rồi mới phơi hay sấy khô.
Thành phần hóa học
Trong lá có chứa 20% tanin là một chất có tác dụng làm săn da, sát khuẩn mạnh. Ngoài ra còn cafein với tỷ lệ 1,5-5%, một số vitamin B1, B2, và C. Đặt biệt tanin trong chè có tác dụng như một vitamin P vì đây là hỗn hợp của các catechin và dẫn xuất của catechin có cấu trúc hóa học của vitamin P.
Công dụng và liều dùng
Chè được dùng pha nước uống, làm thuốc kích thích do cafein, giúp làm đẹp như chống lão hóa hay chống các gốc tự do, giúp phần nào ngăn ngừa nhiều loại bệnh khác nhau có cả một số bệnh ung thư.
Tác dụng chữa lỵ theo như đơn sau đây:
Chè hương 100g; cam thảo 10g; nước vừa đủ 100ml
Cách chế: Lấy chè và cam thảo đổ nước vào cho ngập. Đun sôi trong nửa giờ, lọc. Bã còn lại thêm nước cho săm sắp và đun sôi trong nửa giờ nữa rồi lọc, hợp cả hai nước lại. Cô đặc cho đến khi còn đúng 100ml, nếu muốn để lâu thêm natri benzoat 0,30g hoặc cho thêm 0,03g nipagin vào để bảo quản.
Đơn thuốc này thường chỉ áp dụng đối với người lớn. Một số người có thể mất ngủ do tác dụng của cafein nên chỉ uống vào buổi sáng hoặc trưa.
Đức Doãn (Theo Cây thuốc Việt Nam)