Mắm nêm là loại nước chấm thật sự bình dân mà ai đã từng ở, ghé thăm dải đất miền Trung đầy nắng gió đều ưa thích! Nhưng chỉ riêng Ninh Thuận, mắm nêm mới dùng đặt tên món ăn (chứ không chỉ là môt loại nước chấm) và nâng lên thành đặc sản vừa ăn vừa xuýt xoa cùng với vị cay xé lưỡi đặc trưng văn hóa miền Trung đó là món Bún mắm nêm.
Hàng bán bún tại chợ Phú Quí (thị trấn Phước Dân).
Hương vị đậm đà, thơm ngon của mắm nêm là thành phần chính quyết định sự ngon miệng của món ăn này. Ngoài thành phần mắm, tô mắm nêm còn được pha thêm nhiều nguyên liệu khác như thơm bằm nhỏ, tỏi giã nhuyễn, ớt xay và đường... tùy theo khẩu vị mà chén mắm được gia giảm để làm dịu vị mặn và dậy mùi thơm ngon. Người sành ăn thật sự, họ sẽ yêu cầu mắm nêm nguyên chất, vẫn còn nguyên “cái” dằm ớt, chỉ ăn với cà pháo chứ không thêm bất cứ thứ gì nữa. Như thế thì Bún mắm nêm mới thật sự đậm đà, mùi vị mắm nêm không bị át bởi các gia vị, rau mùi khác.
Chẳng phải nấu nướng, chẳng phải chuẩn bị cầu kỳ gì cả: bún tươi, một tô mắm nêm vừa đủ mặn, đủ cay, ít rau sống, cà pháo, thế là xong. Ai thích ăn thêm chả cá thì gọi thêm. Chắc nhờ đơn giản mà Bún mắm nêm có giá tương đối “mềm”: chỉ từ 4.000 – 7.000 đồng/tô, ở các làng quê còn mềm hơn nữa và không kén bất cứ một thực khách nào. Khi ăn, thực khách chỉ cần chan đều mắm nêm vào tô, trộn lẫn các thành phần lại với nhau rồi thưởng thức. Chuyện những bạn trẻ quê Ninh Thuận lùng sục rồi rỉ tai nhau một vài địa chỉ bán Bún mắm nêm ở đất Sài Gòn không còn là chuyện quá xa lạ. Nhưng chắc ít ai ngờ nhiều kiều bào sau mấy chục năm bôn ba xứ người, cứ mỗi lần về Ninh Thuận nắng gió lại tìm đến ẩm thực rất “đường phố” này.
Như một “định mệnh”, đã ăn Bún mắm nêm thì khó ai có thể bỏ được, cũng như những người bán Bún mắm nêm ở đất này, nếu không phải truyền từ đời này sang đời khác thì cũng có thâm niên trên chục năm. Tôi có cô bạn quê ở miền Tây, cứ trước khi về quê là phải ăn vài tô Bún mắm nêm, rồi khi ra lại ngoài này, món đầu tiên bạn chọn cũng là Bún mắm nêm. Nếu nói bạn đã “ghiền” thì chắc không quá lời. Và tôi biết rất nhiều người Ninh Thuận cũng “ghiền” như bạn.
Không cầu kỳ, Bún mắm nêm bình dị như chính tính cách của người dân miền Trung, nhẹ nhàng chinh phục du khách bởi chính hương vị thơm ngon, mộc mạc của mình. Người ta nói, món ăn thể hiện tính cách con người. Tôi tin điều ấy. Với tôi, người Ninh Thuận cũng giản dị, gần gũi, đậm đà, không thật xinh nhưng cứ làm người ta nhớ hoài.
Danh Vinh