Theo báo cáo của Bảo hiểm xã hội BHXH tỉnh, chỉ tính đến ngày 31-3-2014, tổng số tiền nợ BHXH, BHYT, BHTN trên địa bàn tỉnh là hơn 54,4 tỷ đồng. Trong đó có 284 đơn vị có số nợ BHXH từ 3 tháng trở lên là 15,8 tỷ đồng.
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng DN nợ đọng BHXH... Ông Đoàn Quốc Tuấn, Giám đốc Công ty Cổ phần xây dựng Thuỷ lợi Ninh Thuận (DN nợ BHXH bị BHXH tỉnh kiện ra toà đầu tháng 5-2014), phân trần: Chúng tôi chẳng muốn nợ BHXH làm gì để ảnh hưởng đến quyền lợi của NLĐ. Nhưng hiện nay do các công trình đình trệ, nguồn vốn đầu tư xây dựng thuỷ lợi bị cắt giảm ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất của công ty. Nợ BHXH cũng ngại lắm, chúng tôi đang sắp xếp để đóng BHXH đầy đủ cho NLĐ. Đơn vị cũng kiến nghị, BHXH tỉnh cần tạo điều kiện cho DN, để chúng tôi tháo gỡ khó khăn, trả nợ từng bước...
Ông Nguyễn Quang Công, Trưởng phòng thu BHXH tỉnh, bức xúc: DN kinh doanh khó khăn, làm ăn thua lỗ nên việc đóng BHXH chậm trễ còn chấp nhận và thông cảm được. Đáng nói là có đơn vị công ích, nhiều DN ăn nên làm ra nhưng vẫn cố tình chây ỳ không đóng BHXH theo đúng quy định. Do các DN nợ đọng tiền BHXH kéo dài với số tiền lớn, đầu tháng 5-2014, BHXH tỉnh đã khởi kiện ra toà 16 DN nợ BHXH với số tiền 2,43 tỷ đồng trong thời gian từ 6 tháng đến trên ba năm. Việc các DN nợ BHXH của NLĐ đã ảnh hưởng trực tiếp đến quyền, lợi ích chính đáng của NLĐ . Đã có khá nhiều lao động bị mất quyền được hưởng (hoặc chậm được hưởng) các chế độ thai sản, ốm đau, tai nạn lao động... do chủ sử dụng lao động không đóng BHXH cho họ.
Qua tìm hiểu về công tác thu BHXH ở khối các DN, chúng tôi được biết mức đóng BHXH từ ngày 1-1-2014 trở đi bằng 26% mức tiền lương, tiền công tháng, trong đó NLĐ đóng 8%, người sử dụng lao động đóng 18%. Hầu hết các DN đều có đông công nhân, lao động làm việc nên số tiền đóng BHXH của NLĐ cao, do đó có DN chiếm dụng số tiền đóng BHXH của NLĐ lên tới hàng chục, hàng trăm triệu đồng/tháng để đầu tư sản xuất, kinh doanh, sinh lợi nhuận. Nếu bị ngành BHXH nhắc nhở thì DN đưa ra lý do là do kinh tế khó khăn, làm ăn thua lỗ, không có lãi hoặc hàng hóa không tiêu thụ được… khất lần, trì hoãn, thậm chí đối phó bằng nhiều hình thức khác nhau. Có một số DN, khi NLĐ phát sinh quyền lợi hưởng chế độ BHXH thì DN vội vàng nộp “tạm” một phần BHXH đang nợ đọng để ngành BHXH làm thủ tục thanh toán, chi trả cho NLĐ.
Theo quy định tại Nghị định 95/2013 của Thủ tướng Chính phủ về xử lý hành chính trong lĩnh vực lao động, BHXH với hành vi chậm đóng BHXH sẽ bị phạt tới 75 triệu đồng. Mặc dù mức phạt này đã tăng hơn so với mức cũ, nhưng vẫn chưa đủ sức răn đe đối với các DN, nhất là đối với những DN có số nợ đến hàng trăm triệu đồng trở lên. Trong khi đó, theo quy định của pháp luật, mức phạt DN quá nhẹ, lãi nợ đọng tiền BHXH được tính tại thời điểm này là 14,2%/năm (thấp hơn lãi suất vay ngân hàng). Có thể thấy, việc chiếm dụng BHXH lợi hơn rất nhiều so với đi vay tiền ngân hàng, vậy nên có tình trạng nhiều DN sẵn sàng chiếm dụng tiền BHXH của NLĐ sử dụng vào mục đích khác và chịu phạt lãi suất do chậm nộp BHXH... Bên cạnh đó, một phần là do NLĐ ở các DN thiếu hiểu biết về pháp luật nên chưa ý thức được trách nhiệm, quyền lợi khi tham gia đóng BHXH. Chỉ khi bị mất quyền lợi không được hưởng chế độ đóng BHXH, NLĐ mới lên tiếng. Trong khi đó, các ngành chức năng chưa có sự phối hợp đồng bộ nên nợ đọng BHXH ngày càng trở thành căn bệnh “trầm kha” khó chữa.
Vì sao thực trạng này tiếp diễn nhiều năm nhưng chưa được khắc phục triệt để? Ông Trần Xuân Phương, Giám đốc BHXH tỉnh, cho rằng: Ngoài những nguyên nhân trên, vấn đề các DN nợ đọng, thậm chí là trốn đóng BHXH cho NLĐ nhiều năm liền là do ngành BHXH chỉ được giao thu tiền BHXH và phối hợp với các ngành chức năng kiểm tra, đôn đốc, nhắc nhở, chứ không có quyền xử phạt DN. Thực trạng này khó giải quyết là do chế tài xử lý còn quá nhẹ, phần lớn mới chỉ dừng lại ở mức xử phạt hành chính, bất đắc dĩ lắm, đơn vị mới kiện DN ra toà.
Cũng theo ông Phương, để hạn chế tình trạng nợ đọng, trốn đóng, chậm nộp BHXH, ảnh hưởng trực tiếp tới quyền lợi của NLĐ, trong thời gian tới BHXH sẽ đề xuất với Sở LĐ-TB-XH tích cực hơn nữa công tác phối hợp với Liên đoàn Lao động tỉnh, các ngành, đơn vị chức năng đẩy mạnh công tác thanh, kiểm tra đôn đốc các DN đóng BHXH. Nếu DN nào vẫn cố tình chậm đóng và khó có khả năng đóng BHXH sẽ xử lý theo pháp luật.
Xuân Bính