Canh so đũa vừa chua vừa mát

So đũa là loại cây của vùng nhiệt đới, mọc hoang và cũng được trồng nhiều nơi để làm cảnh vì có hoa đẹp và quan trọng hơn nữa là các phần non của cây như hoa lá quả thường được dân gian dùng làm rau ăn. Lá cây còn làm thức ăn cho gia súc và làm phân bón. Thân cây làm bóng mát và cũng để che chở cho các loài cây khác như cây nghệ, gừng, làm củi đun và làm trụ cột cho các loài cây leo khác như hồ tiêu, trầu không, nho, người ta còn trồng nấm mèo trên thân cây so đũa. Toàn cây So đũa cũng là một nguồn thảo dược rất quý cho sức khỏe con người. Người ta thu hái vỏ thân, vỏ rễ quanh năm, hái hoa khi mới nở để ăn và làm thuốc, có thể dùng tươi hoặc phơi khô để dành.

Tất cả các phần của cây So đũa được sử dụng cho y học cổ truyền của các nước vùng Đông Nam Á và Ấn Độ bao gồm các chế phẩm có nguồn gốc từ rễ, vỏ cây, nhựa mủ, lá, hoa và hạt. Một số nơi dùng bột rễ cây trộn với nước đắp có tác dụng giảm sưng nhức đặc biệt là chà xát lên nơi khớp viêm sưng, nó làm giảm đau và hạ sốt. Vỏ cây hơi có tính săn se và được sử dụng để điều trị bệnh đậu mùa, ở Philippines dân gian hay dùng để điều trị viêm loét miệng và là thuốc bổ đắng kích thích tiêu hóa. Tại Java, người ta điều trị nấm và các rối loạn tiêu hóa ở trẻ con. Campuchia dùng vỏ cây chữa bệnh ghẻ ngứa. Nước ép lá có tác dụng khử giun, tăng lực, chữa vàng da, sốt, bệnh gút, bệnh phong cùi. Người Malaysia dùng lá nghiền nát để chữa bong gân và bầm tím. Trong y học Vệ đà, lá cây được sử dụng để điều trị chứng động kinh và các nghiên cứu trên lâm sàng đã chứng minh tác dụng chống co giật của lá So đũa rất hiệu nghiệm.

Theo Y học cổ truyền, cây So đũa có tác dụng cầm tiêu chảy, lợi tiểu, làm ra mồ hôi, giải nhiệt, nhuận tràng, và tăng lực, chữa vết bầm tím, báng bụng, kiết lỵ, đau mắt, sốt, nhức đầu, bệnh đậu mùa, vết loét, viêm họng và lở miệng (nghiên cứu của Duke và Wain, 1981). Các chất làm se trong vỏ cây (tanin) đã được sử dụng trong điều trị bệnh đậu mùa và sốt phát ban. Nước ép từ hoa được sử dụng để điều trị đau nửa đầu, nghẹt mũi, sổ mũi, nó có tác dụng làm gia tăng sự tiết dịch ở các xoang mũi và làm tan biến cảm giác đau nhức nặng nề ở đỉnh đầu. Lá tán bột đắp lên vết bầm tím, bong gân. Người dân Ấn Độ họ rất tín ngưỡng bông So đũa là đại diện cho Thần Siva. Cũng theo Y học Vệ đà, trái và hạt So đũa có tính nhuận tràng, kích thích trí tuệ, chống thiếu máu, viêm phế quản, sốt, đau, khát nước, làm giảm kích thước các khối u. Hoa chữa vàng da, viêm phế quản, bệnh gút, phù thũng và sốt cách nhật. Rễ cây chữa viêm nhiễm, giun sán, động kinh, bệnh gút, ngứa, bệnh phong, bệnh quáng gà. Nước ép từ lá ngậm trong miệng có tác dụng chống cảm cúm, viêm họng và điều trị lở lóet vòm họng, chữa đau nhức răng.

Thành phần dinh dưỡng của So đũa rất cao gồm các chất như nước, protit, lipit, nhiều beta caroten, vitamin A, vitamin B gồm thiamin, riboflavin, niacin và hàm lượng vitamin C rất cao (242mg acid ascorbic trong 100g), nhiều khoáng tố như Ca, Fe, Na, K. Hạt chứa nhiều axit béo chưa bão hòa tốt cho sức khỏe. Vỏ cây có nhiều chất nhựa, tanin. Đặc biệt là hai loại sắc tố là agathin màu đỏ và xanthoagathin màu vàng có nhiều trong bông So đũa lại là những chất polyphenol có tác dụng chống oxy hóa tế bào.

Dân gian hay sử dụng nhiều nhất là bông So đũa, chế biến thành các món ăn phong phú và đa dạng, ở thôn quê người ta thường hái bông So đũa lúc sáng sớm, còn tươi, nhặt bỏ cuống và nhụy đắng, bỏ đài, rửa nhẹ dưới vòi nước để tránh bầm dập mất ngon.

Các món ăn từ So đũa :

- Luộc chấm nước mắm kho quẹt, bông So đũa chung với nhiều loại rau quả khác hiện nay là món ăn khoái khẩu của dân thành thị trong các nhà hàng quán ăn.

- Nấu canh chua với khế, cá lóc, cá rô, cá linh hoặc tôm sống.

- Món lẩu chua với bông So đũa, chuối hoa, cà chua, tôm, cá…các loại rau thơm, ăn với cơm hay bún đều rất ngon.

Khi ăn thường thấy vị ngọt hơi đắng, tính mát, nếu được ăn vào những ngày hè oi bức thì tuyệt vời, vì vậy mà món bông So đũa nấu canh chua vẫn luôn là món ăn khoái khẩu của người Việt. Để sử dụng mỗi ngày, có thể chế biến ở dạng thuốc rượu, lấy vỏ cây So đũa thái mỏng, phơi thật khô, khoảng 40g ngâm trong 1 lít rượu ngon khoảng 40 độ, ngâm từ 15 ngày đến 1 tháng, mỗi ngày uống trước khi ăn cơm 15-30ml sẽ có tác dụng kích thích tiêu hóa, giúp khí huyết lưu thông và làm thuốc bổ, giúp cơ thể khỏe mạnh cường tráng, dẻo dai. Nhưng không vì thế mà lạm dụng uống quá nhiều sẽ có hại. Chữa viêm họng hoặc đau răng, lấy vỏ cây nấu nước sôi, thêm ít muối, ngậm trong miệng chừng 5-10 phút, mỗi ngày ngậm 2-3 lần, tác dụng rất tốt.

Đừng bỏ quên một vị thuốc quý mà thiên nhiên đã ban tặng.