Chiến tranh lùi xa đã 36 năm, nhưng còn đó biết bao bà mẹ chờ tin con, vợ tìm chồng, con tìm cha, bao nhiêu tin nhắn tìm đồng đội. Nước mắt, niềm vui, tâm linh và cả những nỗi đau xung quanh các câu chuyện đi tìm đồng đội được kể lại từ những người lính ở Ban Chính sách- Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh.
(NTO) Tháng 4-2002, nhận nguồn tin của một số cựu chiến binh về 2 chiến sỹ thuộc Tiểu đoàn 610, hy sinh tại xã Phước Tiến (Bác Ái). Sau khi xác định danh tính 2 liệt sĩ là Đặng Đức Chúc và Trịnh Doãn Khang quê ở Vĩnh Bảo (Hải Phòng). Cùng với gia đình liệt sĩ Trịnh Doãn Khang, Ban Chính sách- BCHQS tỉnh nhanh chóng khảo sát địa hình và tiến hành tìm kiếm. Sau 27 năm, địa hình đồi núi Phước Tiến thay đổi, mất gần 1 tháng trời, họ đã cố gắng nhưng đành lỗi hẹn. Từ Hải Phòng, ông Trịnh Doãn Khâm, em trai Liệt sĩ Trịnh Doãn Khang thường xuyên liên lạc với BCHQS tỉnh, Hội Cựu Chiến binh tỉnh…, những đồng chí từng chiến đấu, đã khâm liệm 2 liệt sĩ lúc bấy giờ đang sinh sống ở Ninh Thuận. Những đồng đội cũ của Liệt sĩ Khang, Chúc, cứ nghĩ rằng danh tính, địa chỉ hy sinh của các liệt sĩ này đã được báo và được quy tập sau chiến tranh rồi, ai ngờ! Tháng 3-2011, đoàn về lại Phước Tiến. Sau 36 năm, đón nhận hài cốt liệt sĩ Trịnh Doãn Khang, ông Khâm nghẹn ngào: “Gia đình tôi đã hoàn thành ước nguyện, đưa anh tôi về với quê hương”.
Lực lượng vũ trang tỉnh tìm kiếm quy tập hài cốt liệt sĩ về nghĩa trang tỉnh.
Theo những câu chuyện đì tìm mộ liệt sĩ, có những câu chuyện mà khi nhắc đến các anh đều nghĩ là "linh hồn" đồng đội luôn đi theo bước chân các anh. Ngày 8-4-2011, anh Nguyễn Đình Tám cùng Trần Anh Khoa trong Ban Chính sách- BCHQS tỉnh về xã Xuân Hải (Ninh Hải) quy tập 2 mộ liệt sĩ. Đến chiều, phần mộ do anh Tám đảm nhận đã xong, định lên đường về thì anh nhận được điện thoại của anh Khoa, đang tìm kiếm mộ Liệt sĩ Lê Dô ở thôn An Xuân. Qua điện thoại anh Khoa cho biết, anh em đã đào rộng và sâu gần 2 m, nước ngập nửa mét nhưng cũng không tìm thấy hài cốt, gia đình có nguyện vọng xin lấy một ít đất đưa về thờ cúng. Như có linh tính, anh Tám bảo người lái xe đến chỗ anh Khoa. Đến nơi, sau khi quan sát, anh cất lời: “Chúng ta rửa tay chân sạch sẽ, thắp nén hương khấn cho đồng đội đi”. Sau khi thắp hương, các anh tiếp tục đào tìm. Như “có người” mách bảo, anh Khoa chuyển hướng lên phía trước 30 cm, đào sâu 30 cm, hài cốt của Liệt sĩ Lê Dô hiện ra! Theo anh Tám, có những chuyện khó lý giải, nhưng trong tâm tưởng của những người đang sống thì những người lính hy sinh vì nghĩa cả không bao giờ chết theo nghĩa thông thường mà linh hồn các anh đã trở thành bất tử...
Đi tìm đồng đội, quy tập hài cốt liệt sĩ, khó khăn, vất vả mấy cũng chịu được, nhưng các anh không dằn lòng được khi đưa các đồng đội về với gia đình. Hình ảnh mẹ già, nước mắt chảy tràn trên gò má nhăn nheo ôm lấy hài cốt con mình.... Hình ảnh đó, câu chuyện đó mới đây thôi, tôi cũng đã chứng kiến tại gia đình Bà mẹ VNAH Nguyễn Thị Dọn. Đằng đẵng bao nhiêu năm trời, đến ngày 27-4-2011, Mẹ mới được “trùng phùng, đoàn tụ” với người chồng và 2 con trai của mẹ được Ban Chính sách và gia đình quy tập chuyển hài cốt từ xã Mỹ Lập, huyện Phù Mỹ (Bình Định) về Nghĩa trang Liệt sĩ tỉnh. Ước vọng của mẹ đã được đền đáp, những người thân đã về bên mẹ!
Một ngày cuối tháng 3-2011, hình ảnh một bà lão 89 tuổi ngồi chăm chú, theo dõi từng nhát cuốc, xẻng đào sâu xuống lòng đất ở thôn Trường Sanh, xã Phước Hậu (Ninh Phước) để tìm kiếm hài cốt-người chồng thân yêu của mình. Khi những người lính tìm được hài cốt, bà thắp hương và khấn: “Vậy là tôi đã an lòng ông ạ, con cháu ông đã đưa ông về an nghỉ với các đồng đội của ông”. Đó là bà Trần Thị Chậu, ở thôn Trường Sanh, vợ liệt sĩ Nguyễn Quyên. Anh Nguyễn Ngọc Trường, cháu ngoại của liệt sĩ Nguyễn Quyên cho biết, từ ngày tìm được mộ ông, bà tôi vui hẳn lên, khỏe thêm hơn. Lâu lâu, lại bảo con cháu chở ra Nghĩa trang Liệt sĩ tỉnh thắp hương cho ông và đồng đội của ông.
Còn đó nỗi đau
Thiếu tá Nguyễn Đình Tám, người đã hơn 15 năm trực tiếp tham gia công tác tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ cho biết: Từ năm 1995 đến nay, lực lượng vũ trang tỉnh quy tập được 746 hài cốt liệt sĩ, trong đó có 60 mộ chưa biết danh tính. Toàn tỉnh hiện có 2.514 mộ liệt sĩ chưa được quy tập vào nghĩa trang liệt sĩ, trong đó có 638 mộ chưa tìm được hài cốt nên phát hiện đến đâu tập trung lực lượng tìm kiếm, quy tập ngay đến đó. Qua thời gian, mọi dấu tích của chiến trường xưa bị xóa dần. Hơn nữa, nhiều cựu chiến binh cũng không còn nhớ chính xác nơi mà họ đã từng chôn cất đồng đội nên việc đi tìm, quy tập các hài cốt liệt sĩ gặp vô cùng khó khăn...
Chiến tranh đã lùi xa, nhưng trách nhiệm cao cả với đồng đội, đồng chí luôn thôi thúc những người làm công tác chính sách ở lực lượng vũ trang tỉnh: Khi nào chưa quy tập hết mộ liệt sĩ, khi đó nhiệm vụ chưa hoàn thành, hành trình chưa kết thúc…
Xuân Bính