Thực khuẩn thể - Vũ khí giúp chống lại vi khuẩn kháng thuốc

Trong một phòng nghiên cứu tại thủ đô Tbilisi của Gruzia, các nhà khoa học đang nghiên cứu quá trình đấu tranh sinh tồn giữa vi khuẩn kháng kháng sinh và các virus có ích. Quốc gia nhỏ bé tại khu vực Caucasus này đang đi tiên phong trong công tác nghiên cứu phương thức đột phá nhằm giải quyết vấn đề vi khuẩn kháng kháng sinh.

Tại nhiều nước phương Tây, thực khuẩn thể (bacteriophage) - tập hợp các loại virus tiêu diệt vi khuẩn - đang được sử dụng trong một số ca bệnh a hiểm nghèo nhất. Trong số này có một phụ nữ Bỉ bị nhiễm khuẩn nghiêm trọng, nguy hiểm đến tính mạng sau khi bị thương trong vụ đánh bom nhằm vào sân bay tại Brussels (Bỉ) năm 2016. Sau hai năm điều trị thất bại bằng kháng sinh, những virus tiêu diệt vi khuẩn được gửi đến từ Tbilisi đã chữa khỏi tình trạng nhiễm khuẩn này chỉ trong 3 tháng.

Chuyên gia Mzia Kutateladze của Viện Thực khuẩn thể Eliava tại Tbilisi xác nhận các bác sĩ đã sử dụng thực khuẩn thể để tiêu diệt các vi khuẩn có hại, nhằm chữa trị cho các bệnh nhân khi việc sử dụng kháng sinh không đem lại hiệu quả. Chuyên gia này cảnh báo rằng ngay cả một vi khuẩn thông thường cũng có thể cướp đi mạng sống của bệnh nhân khi mầm bệnh có khả năng kháng thuốc. Trong những trường hợp như vậy, việc sử dụng thực khuẩn thể là một trong những phương án tốt nhất.

Các nhà khoa học đã biết đến thực khuẩn thể được một thế kỷ, song chúng đã bị quên lãng và bỏ qua sau giai đoạn cách mạng về thuốc kháng sinh vào những năm 1930. Trong bối cảnh Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tuyên bố tình trạng kháng thuốc là cuộc khủng hoảng y tế toàn cầu, thực thể khuẩn đã được khai thác trở lại, đặc biệt khi chúng có thể tiêu diệt vi khuẩn mà không ảnh hưởng đến tế bào trong cơ thể người.

Một nghiên cứu gần đây cho thấy siêu vi khuẩn có thể khiến 10 triệu người tử vong/năm khi tình trạng kháng thuốc do lạm dụng kháng sinh lên mức cao nhất trong 3 thập kỷ tới. Dù các phương thuốc sử dụng thực khuẩn thể không thể thay thế hoàn toàn kháng sinh, song các nhà nghiên cứu cho biết chúng có ưu điểm lớn là giá thành rẻ, không để lại tác dụng phụ hay làm tổn thương các cơ quan và hệ vi sinh đường ruột.

Bác sĩ Lia Nadareishvili của Viện Eliava cho biết các nhà nghiên cứu đã tạo ra 6 loại thực khuẩn thể tiêu chuẩn có khả năng hoạt động trong phạm vi rộng và có thể chữa lành nhiều căn bệnh nhiễm khuẩn. Tuy nhiên, những loại virus này không có tác dụng điều trị đối với 10-15% bệnh nhân, do đó họ phải tìm ra những loại có khả năng tiêu diệt các chủng vi khuẩn nhất định. Những thực thể khuẩn dùng để chữa trị các căn bệnh nhiễm khuẩn nhất định có thể được lựa chọn từ bộ sưu tập khổng lồ đang được nghiên cứu ở Viện Eliava, cũng là bộ sưu tập phong phú nhất thế giới, hay từ trong đất, chất thải và nguồn nước bị ô nhiễm. Viện thậm chí còn có thể “huấn luyện” các thực khuẩn thể để chúng tiêu diệt thêm nhiều vi khuẩn có hại khác. Đây phương pháp trị liệu có giá thành rẻ và dễ tiếp cận.

Anh Andrew - một kỹ sư cơ khí người Mỹ, 34 tuổi, mắc căn bệnh mãn tính liên quan đến vi khuẩn trong 6 năm, đã thấy bệnh tình cải thiện chỉ sau hai tuần điều trị tại Viện Eliava. Mỗi năm lại có hàng trăm bệnh nhân trên khắp thế giới đến Gruzia như anh Andrew để tìm đến hy vọng điều trị cuối cùng. Theo chuyên gia Kutateladze, trong bối cảnh hàng rào bảo vệ của các phương thuốc truyền thống ngày càng suy yếu, cần có thêm các nghiên cứu lâm sàng để phương pháp điều trị bằng thực khuẩn thể được chấp thuận rộng rãi.

Năm 2019, Cơ quan Quản lý thực phẩm và dược phẩm Mỹ (FDA) đã cấp phép nghiên cứu lâm sàng đối với việc sử dụng thực khuẩn thể trong việc điều trị nhiễm trùng thứ cấp ở các bệnh nhân mắc COVID-19. Ngoài tác dụng điều trị trong y học, các thực khuẩn thể còn được dùng để ngăn thực phẩm không bị ôi thiu, bảo vệ mùa màng và động vật khỏi các vi khuẩn có hại. Viện Eliava đang nghiên cứu sử dụng thực khuẩn thể để chống vi khuẩn gây hại đến lúa và bông. Trong nghiên cứu công bố năm 2017, các nhà khoa học Canada đã phát hiện thực khuẩn thể có triển vọng được dùng để chống lại các vũ khí sinh học và ngăn chặn khủng bố sinh học, chẳng hạn như nguy cơ tấn công bằng bệnh than ở nơi đông người.