1. Giá trị sử dụng
Trôm (Sterculia Foetida L.), tên tiếng Anh là Bastard poom thuộc họ Sterculiaceae, là loài cây gỗ lớn sống lâu năm. Trồng Trôm khoảng 20 năm thì cho khai thác, gỗ trôm không bị mối mọt, có thể dùng làm bao bì, quan tài, làm bột giấy, ván dăm, ván sợi gỗ. Trôm là loài cây đa mục đích, có giá trị kinh tế cao, rất phù hợp trồng ở vùng bán sơn địa, vùng khô hạn. Trôm là cây được sử dụng trong cơ cấu cây trồng rừng kinh tế và phòng hộ, phủ xanh đất hoang, đồi núi trọc, hạn chế thoái hóa đất và hoang mạc hóa ở những vùng khô hạn duyên hải Nam Trung Bộ.
Anh Nguyễn Văn Thắng ở xã Nhơn Sơn trồng và khai thác mủ trôm đem lại giá trị kinh tế cao.
Ảnh: Sơn Ngọc
Giá trị kinh tế nhất của cây Trôm là gôm Trôm. Gôm Trôm chứa nhiều chất dinh dưỡng có giá trị cao, có tác dụng điều hòa đường huyết, ổn định huyết áp, mát gan, giải độc gan, mau lành vết thương, chống táo bón... Đây là loại nguyên liệu quan trọng dùng trong công nghiệp chế biến nước giải khát. Các bộ phận của cây Trôm có thể dùng làm thuốc và thực phẩm: hạt, dầu hạt, cơm hạt, gôm, vỏ cây, lá cây ... Vỏ cây Trôm có tác dụng lợi tiểu, sắc uống chữa phong thấp, lá trôm sắc uống chữa những chỗ phát ban lở loét, các bệnh về da…
Cây Trôm là cây nhiệt đới có 4 dạng thực vật: Trôm đỏ, Trôm hoa nhỏ, Trôm Nam bộ và Trôm hôi. Trong đó Trôm hôi là loại cây có giá trị kinh kế cao vừa là cây thuốc và cũng là cây thực phẩm. Cây trôm nếu được chăm sóc tốt, từ 5 đến 7 năm sẽ cho thu hoạch quanh năm, cách 1 tuần thu hoạch gôm 1 lần. Một cây trôm trồng sau 7 đến 10 năm có thể thu được 3-4 triệu đồng (chỉ tính gôm).
2. Yêu cầu sinh thái
2.1. Điều kiện về đất
Cây Trôm sinh trưởng tốt trên các loại đất có thành phần cơ giới nhẹ, ẩm, thoát nước tốt. Các loại đất có thành phần cơ giới nặng, thoát nước kém hay đất bí chặt, đất có độ đá lẫn hơn 40% ít thích hợp cho việc trồng Trôm.
2.2. Điều kiện về khí hậu
- Trôm là cây ưa ánh sáng, mọc nhanh,
- Cây sinh trưởng tốt trong điều kiện nhiệt độ trung bình năm từ 24 - 30oC. Trôm sinh trưởng quanh năm, đặc biệt thích hợp với vùng có chế độ khí hậu khô hạn.
- Lượng mưa trung bình năm từ 600 mm trở lên.
- Độ ẩm không khí >70 %.
3. Chọn giống và thu giống.
Thu hái hạt giống trên các cây mẹ có tuổi trên 10 năm, tán cân đối, lá có màu xanh đậm, thân thẳng. Cây sinh trưởng phát triển tốt, cho nhựa với năng suất cao, chất lượng tốt. Cây để thu hoạch hạt giống không nên khai thác mủ trong 1-2 năm nhằm đảm bảo sức sống cho cây và chất lượng hạt giống tốt. Quả Trôm chín tương đối tập trung trong tháng 1 đến nửa tháng 2 dương lịch.
* Kỹ thuật thu hái quả:
Khi chín, màu vỏ quả chuyển từ màu xanh sang màu đỏ. Chỉ thu hái các quả đã có màu đỏ còn ở trên cây bằng sào. Trong thời gian quả chín phải thường xuyên theo dõi, khi thấy màu quả chuyển từ xanh sang đỏ phải thu hái ngay. Nếu để chậm, quả khô hạt rơi ra ngoài khó thu hoạch (quả khô tự khai).
4. Cây con
Hạt đem ngâm nước ấm hai sôi, ba lạnh (2 phần nước sôi pha với 3 phần nước lạnh để có nước ấm với nhiệt độ khoảng 40-450C) trong 12 giờ, sau đó ngâm tiếp hạt trong nước lạnh 12 giờ nữa rồi vớt ra để ráo nước và cho vào bao tải ủ. Trong thời gian ủ mỗi ngày rửa chua 1 lần. Sau 3 ngày ủ, hạt bắt đầu nứt nanh. Chọn những hạt nứt nanh đem gieo vào bầu đã chuẩn bị sẵn, chỉ chọn hạt nứt nanh tối đa là 4 ngày kể từ ngày hạt đầu tiên nảy mầm. Cũng có thể dùng hạt đã xử lý gieo trực tiếp vào bầu đất đã chuấn bị sẵn. Bầu đất có vỏ polyetylen (PE) kích thước phẳng 13 x 18 cm.
Kỹ thuật gieo hạt đã xử lý vào bầu: Khi gieo chú ý cắm nghiêng hạt 45o, đầu nhọn hạt xuống dưới, độ sâu gieo hạt khoảng 1cm. Gieo xong tủ rơm rạ lượng 1kg/ m2 mặt bầu. Sau 3-4 ngày gieo hạt thì dỡ bỏ rơm rạ che tủ (đối với hạt nứt nanh), 6-7 ngày (đối với hạt qua xử lý), kiểm tra và dùng hạt đã nứt nanh dặm ngay khi phát hiện hạt không nẩy chồi ở các bầu. Rơm rạ che tủ phải xử lý qua nước vôi trong để phòng tránh sâu bệnh hại.
Hoặc có thể gieo hạt trên luống và phủ lớp đất dày gấp 1-2 lần đường kính hạt, phủ rơm rạ, tưới nước đủ ẩm vào sáng sớm và chiều mát, làm cỏ xới đất và phòng trừ sâu bệnh. Khi cây được 3-4 lá thật nhổ cây mạ và cấy bào bầu đã chuẩn bị sẳn
- Tuổi cây: 3 tháng (90 ngày kể từ ngày gieo hạt)
- Cây cao HVN = 35-45 cm, đường kính cổ rễ DOO = 1,0-1,3 cm
- Tỷ lệ DOO / HVN = 1/35 - 1/45.
- Cây sinh trưởng bình thường, không bị cụt ngọn, không bị sâu bệnh
- Cây con trước khi xuất vườn phải được nghiệm thu về số lượng và chất lượng theo tiêu chuẩn qui định. Nếu để lâu trong vườn ươm thì 1 tháng đảo bầu 1 lần.
5. Kỹ thuật trồng
Có thể trồng Trôm thuần loại trên rẫy cũ hay đang canh tác, trên đất cát cố định nghèo dinh dưỡng.
- Xử lý thực bì: Xử lý thực bì cục bộ theo băng và được bố trí theo đường đồng mức, chiều rộng băng 2 mét.
- Làm đất: Sau khi phát dọn thực bì xong tiến hành đào hố theo qui cách 40cm x 40cm x 40cm. Khi đào hố phải cho lớp đất mặt qua một bên, đất phía dưới qua một bên. Việc đào hố phải hoàn thành trước khi trồng 10-15 ngày để có điều kiện kiểm tra quy cách hố trồng. Nơi có điều kiện nên bón lót mỗi hố 1 kg phân chuồng hoai và trộn đều trước khi trồng cây.
Bố trí mật độ trồng cây 4 m x 6 m (cây cách cây 4m, hàng cách hàng 6m) tương đương 416 cây/ha hoặc 5m x 5m (hàng cách hàng 5m, cây cách cây 5m) tương đương 400 cây/ha.
6. Chăm sóc
Cuốc cỏ với đường kính 1 mét, xới đất sâu 5-10cm vun gốc cao 10cm, tấp cỏ vào gốc cây để giữ ẩm. Số lần chăm sóc: 2 lần/ năm. Thời gian chăm sóc: đầu mùa khô để kết hợp phòng chống cháy và chăm sóc đầu mùa mưa thúc đẩy sinh trưởng cây. Bón thúc 50gam NPK/cây kết hợp với xới cỏ vun gốc khi chăm sóc lần 1 (cây trồng 1-2 năm tuổi). Các năm sau, đường kính làm cỏ, xới đất và bón phân tăng dần, đặc biệt là phải bón phân hàng năm hoặc sau các đợt khai thác mủ cho cây trôm trong giai đoạn kinh doanh.
Thường xuyên kiểm tra bảo vệ, chống người và gia súc phá hại cây trồng.
7. Kỹ thuật khai thác mủ Trôm
Cây Trôm khai thác mủ bằng cách đục vào vỏ cây nhiều lỗ ở các vị trí khác nhau (khoảng cách lỗ 5 - 10cm, nhiều lỗ hay ít tùy theo đường kính cây to hay nhỏ), sau đó từ các lỗ bị đục tiết ra nhựa (mủ, gôm), quy trình lấy mủ quay vòng từ 2-3 ngày/cây, thời gian hết mủ từ 10-15 ngày, sau khi các lỗ tiết nhựa từ thân cây tự lành (hình thành thể chai bít kín vết thương) trở lại tiếp tục đục các lỗ khác để khai thác mủ. Sau khi khai thác mủ cần phải bón phân NPK cung cấp dinh dưỡng để bồi dưỡng cây nhằm khai thác bền vững mủ Trôm hàng năm.
Theo báo cáo của Ban quản lý rừng phòng hộ huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận cho biết toàn huyện có 47 gia đình trồng 160 ha cây trôm. Trong đó, các xã huyện Thuận Nam: Phước Nam có 40 hộ trồng 138,5 ha, Phước Dinh có 5 hộ trồng 16,5 ha, Phước Hải có 2 hộ trồng 5 ha.
Trôm là loài cây bản địa thích nghi với vùng đất gò đồi bán khô hạn ven biển, mật độ trồng 400 cây/ha. Sau 5 năm tuổi, cây Trôm có chiều cao trung bình 3,5m, thân cây có đường kính 25cm bắt đầu cho thu hoạch mủ mỗi năm 2 lần với năng suất 1kg/cây. Giá mủ Trôm tại Ninh Thuận hiện nay là 240.000 đồng/kg. Cây Trôm qua 8 năm tuổi cho thu nhập trên 50 triệu đồng/ha/năm.
Mủ Trôm chế biến thành bột đóng thành gói nhỏ uống liền khi hoà tan với nước (sản phẩm có đường, sản phẩm không có đường), khối lượng tịnh 15 gram, sản phẩm thô chưa qua chế biến, hạt dùng để ép lấy dầu làm thực phẩm nấu ăn.
Ninh Thuận là tỉnh thiếu mưa thừa nắng, diện tích hoang mạc hoá nhiều, việc lựa chọn tính thích nghi cây Trôm trồng trên vùng bán khô hạn, sẽ góp phần làm giảm diện tích hoang mạc, chống xói mòn ở vùng đất núi đá, tạo hệ sinh thái ổn định cho vùng bán khô hạn, góp phần tăng thu nhập cho người dân ở vùng này. Sản phẩm mủ Trôm có nhiều công dụng về y học, thực phẩm, mỹ phẩm... Thời gian tới, Ninh Thuận sẽ phát triển diện tích cây Trôm vừa bảo vệ môi trường xanh, vừa mang lại hiệu quả cho nghề trồng Trôm ở tỉnh nhà. Kiến nghị ngành nông nghiệp triển khai quy hoạch vùng trồng Trôm để giúp người dân phát triển sản xuất và kêu gọi đầu tư xây dựng nhà máy chế biến mủ Trôm tại Ninh Thuận với công nghệ hiện đại đáp ứng nhu cầu người tiêu dùng trong việc chăm sóc sức khoẻ cộng đồng.
Phạm Châu Hoành