(NTO) Mỹ An, Mỹ Phước, Mỹ Hội, Mỹ Thuận, Mỹ Thành, Mỹ Hòa, Mỹ Hiệp, Mỹ Nghĩa, Mỹ Phong, Mỹ Hưng, Mỹ Chiểu, Mỹ Lộc xưa kia từng là 12 ấp của một ngôi làng mang tên Mỹ An. Địa dư của làng Mỹ An ngày nay gồm các phường: Mỹ Đông, Mỹ Hải, Mỹ Bình. Dù đã thay tên nhưng ký ức ghi dấu một thời về ngôi làng này vẫn còn đọng lại đâu đây ở những mái ngói cổ kính, ở những bức tường nhuốm màu rêu phong của những ngôi đình, ngôi chùa, ngôi miếu.
Trải qua những biến cố lịch sử, một số ấp của làng Mỹ An xưa không còn nữa, chỉ còn 9 trong số 12 “Mỹ”. Một số ấp phát triển thành làng và đổi miếu thành đình. Đó là đình Mỹ Phước, đình Mỹ Hòa, đình Mỹ Thành, đình Mỹ Nghĩa. Dù vậy khi đi khảo sát thực tế tại những ngôi đình được lập lại này có một điểm chung là: bên cạnh tên đình ngoài cổng thì tại nơi Đình Thần vẫn còn một tấm biển được viết bằng chữ Hán đề tên miếu hoặc tên ấp.
Miếu Mỹ Phước thuộc làng Mỹ An xưa được tu sửa, nâng cấp thành đình Mỹ Phước ngày nay.
Hiện nay ngôi cổ đình Mỹ An đại diện cho 12 ấp không còn nữa. Vị trí này hiện tại là nơi tọa lạc của chùa Quan Âm. Do vậy chúng tôi không có cơ sở để khẳng định ngôi đình này được xây dựng năm nào. Tuy nhiên khi đến viếng chùa Quan Âm, thầy trụ trì đã cung cấp một “vật chứng”: đó là một tấm hoành phi đề chữ Hán “Đại hùng bảo điện” và phía dưới gốc có ghi chú năm 1714. Đây không hẳn là năm xây dựng đình nhưng dù sao cũng là một trong những yếu tố giúp chúng tôi hình dung về một thời kỳ nhất định về sự tồn tại của ngôi làng Mỹ An xưa có thể cách đây khoảng trên dưới 200 năm.
Đình Mỹ An ở vị trí hiện tại (gần chợ Mỹ An, phường Mỹ Hải, thành phố Phan Rang- Tháp Chàm) là ngôi đình được lập lại của 4 ấp: Mỹ Hội, Mỹ Thuận, Mỹ Hiệp, Mỹ Lộc. Theo lời kể của các cụ lớn tuổi: Năm 1968 vì lý do chiến tranh, đình cổ được di dời. Sự di dời này chủ yếu là đồ tế tự, ngôi cổ đình vẫn còn tồn tại. Ngôi cổ đình trở thành tu viện Quan Âm và ngôi chùa hiện tại có tên Quan Âm là vì vậy. Tuy nhiên một điều đáng tiếc là công trình đình cổ này không còn nữa, chùa Quan Âm hiện tại là một ngôi già lam được xây mới hoàn toàn.
Đình Mỹ An dù đã qua nhiều lần trùng tu và đại tu nhưng vẫn mang dáng dấp uy nghiêm, trầm mặc. Cấu trúc Đình Mỹ An gồm: Cổng tam quan, Án phong, Đình Thần, nhà Tiền hiền và nhà Khói. Các công trình được bố trí hài hòa và được trang trí bằng những đường nét hoa văn tinh tế và những câu đối đầy ý tứ sâu sắc. Tất cả gợi nhớ về một làng Mỹ An xưa: có hưng, có thịnh và cũng có cả những biến cố, những đổi dời.
Người dân gặp gỡ ôn cố tri tân tại đình Mỹ Phước thuộc phường Mỹ Bình (Tp. Phan Rang- Tháp Chàm). Ảnh: Sơn Ngọc
Làng Mỹ An hiện nay bên những mái ngói rêu phong, cổ kính của những ngôi đình, ngôi chùa, ngôi miếu là những công trình hiện đại của những khu phố văn hóa văn minh. Dù là trôi lặng lẽ nhưng thời gian có sức mạnh xóa nhòa nhiều thứ. Tuy nhiên những ngôi đình, ngôi miếu uy nghiêm ấy vẫn có sức sống mãnh liệt và sự trường tồn rất linh thiêng. Đó không đơn thuần là những công trình kiến trúc mà đó là những vật chứng hùng hồn ghi dấu về một sự tồn tại của làng Mỹ An xưa và hiện nay những ngôi kiến trúc này vẫn thể hiện một vai trò, một sức sống tâm linh đặc biệt đối với những người con từng được sinh ra, lớn lên cũng như sinh kế tại quê hương Mỹ An. Và không chỉ đối với những người con quê Mỹ An xưa mà những người con của thế hệ sau này sẽ kế tiếp, sẽ kính cẩn, sẽ hương khói và sẽ không bao giờ quên những chứng tích văn hóa ghi dấu một thời khẩn hoang lập ấp cho quê hương hưng thịnh ngày nay.
Phạm Thị Tính
(Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch)