Bò tót lai Ninh Thuận

Lộc của rừng xanh

Bốn năm về trước, không riêng gì tôi mà nhiều đồng nghiệp ở các báo Trung ương, báo ngành đổ về thôn Bạc Rây, xã Phước Bình (huyện Bác Ái) để xem hình dáng Bò tót (tên khoa học Bos gaurus, còn người dân địa phương gọi là con Min) xuất hiện ở vùng đệm Vườn Quốc gia Phước Bình. Chuyện về “đại ca” rừng xanh này (trọng lượng ước gần 1 tấn) đã khiến cho chính quyền, Vườn QGPB, người dân địa phương và cả cánh báo chí phải “mệt” bở hơi tai! Nào phá mùa màng, húc đổ chòi canh đến tấn công cả người dân đi làm rẫy, tấn công tất cả các chú bò đực của người dân nuôi thả quanh khu vực đó để độc chiếm, “sở hữu” đàn bò cái. Dân kiến nghị lên Vườn QGPB, chính quyền; Vườn kiến nghị lên tỉnh; tỉnh kiến nghị Trung ương. Bao nhiêu là chuyện về con Bò tót !

Bốn năm sau trở lại Phước Bình, gặp lại một số bà con nơi đây tươi cười hớn hở. Có người “trúng lộc” cả hàng trăm triệu đồng từ con Bò tót đem lại. Điển hình như hộ ông Nguyễn Văn Chuẩn ở thôn Bạc Rây. Nhà ông có 20 con bò chăn thả ở vùng đệm Vườn QGPB đều trở thành “nạn nhân” của con Bò tót hung hãn này. Bò đực thì bị húc bể đầu, gãy chân; bò cái bất đắc dĩ trở thành “vợ” của nó cả. Chỉ tội chú bò cái nào “lỡ đi” với bò tót thì về nằm ba, bốn ngày. Lúc đó, suốt ngày ông Chuẩn vác đơn kiến nghị lên Vườn QGPB, lên chính quyền các cấp về chuyện con Bò tót gây ra đối với gia đình ông.

Vậy mà, ai ngờ chuyện con Bò tót “đi” với bò cái nhà lai cho nhiều niềm vui đến vậy. Ông Chuẩn cho biết: Sau những lần “đi” với Bò tót, bò cái nhà ông sau đó đẻ những bê con, giống y hệt Bò tót. Sau này mấy ông nhà khoa học bảo là bò tót lai F1 gì đó. Như thế ông có 9 con Bò tót lai, đã bán cho Vườn QGPB 6 con, thu về 225 triệu đồng. Hiện còn 3 con nửa muốn giữ lại làm giống, nửa vì chưa được giá. Trong đó, cán bộ Vườn QGPB đã trả giá một con lên 50 triệu đồng nhưng ông vẫn chưa thuận. Mới đây, một con bò cái trong đàn lại sinh một chú bê mà theo ông Chuẩn là lai Bò tót.

Không “được” nhiều như ông Chuẩn, nhưng ông Chammale Hóa cũng có được hai con bò tót lai, bán được hơn 40 triệu đồng, trong khi với “lứa tuổi” đó nếu là bò nhà thì chỉ bán được 10 triệu đồng/con. Ông Hóa tâm sự: “Cán bộ cần bò để nghiên cứu mình mới bán chứ nếu để lại giờ được nhiều tiền hơn rồi. Hy vọng sắp tới, mấy con bò cái nhà mình lại đẻ ra mấy con bê lai nữa”. Cũng theo ông Chuẩn, ông Hoá, con Bò tót vẫn thường xuyên về sinh sống với bò nhà, giờ nó đã hiền hơn, quen hơi người, không còn phá nương, phá rẫy, húc người... nhưng vẫn luôn tấn công các con bò đực để độc chiếm đàn bó cái !.

Niềm vui giữa đại ngàn

Trong những năm 2009, 2010 và 2011, con Bò tót đực thường xuyên xuất hiện, nhập vào đàn bò nhà của nông dân và kiếm ăn chung trên đồng cỏ ven rừng thuộc vùng đệm Vườn QGPB. Thực tế người dân cho biết về hiện tượng cạnh tranh giữa Bò tót và bò đực nhà để giành quyền giao phối với những bò cái nhà trong thời gian qua. Một số bò cái của nông dân tại đó đã sinh được khoảng 10 con bê dự đoán lai giữa bò cái nhà (Bos taurus) và Bò tót đực (Bos gaurus), hiện còn có một số bò cái đang mang thai, nghi cũng là do phối giống với con Bò tót đó.

Sau khi nghe được thông tin này, nhiều nhà khoa học lĩnh vực nông lâm đã về tỉnh ta nghiên cứu; Sở Khoa học Công nghệ phối hợp với Sở Khoa học Công nghệ Lâm Đồng và Vườn QGPB để thực hiện đề tài “Nghiên cứu giám định di truyền và đánh giá khả năng phát triển của Bò lai F1 giữa Bò tót và bò nhà tại vùng rừng giáp ranh giữa Ninh Thuận và Lâm Đồng” với tổng kinh phí trên 2 tỷ đồng. Sau khi mua được 8 bê con, qua thời gian nuôi và quan sát, những bê lai mau lớn hơn các bê nhà cùng độ tuổi; về ngoại hình, bê không có u vai và yếm rốn; đầu hơi nhỏ, trán rộng và lõm; mặt hình chữ V; sừng nhọn và phát triển sớm. Khi mới sinh, bê lai có lông màu nâu vàng- xám nâu, khác khá rõ với bê nhà; sau 3-4 tháng tuổi, lông chuyển dần sang màu nâu đen ở toàn thân, ngoại trừ 4 chân từ khuỷu chân trở xuống móng có màu trắng. Ngoại hình và màu lông các bê lai F1 tương tự Bò tót. Hiện 8 chú Bò tót lai đang nuôi dưỡng có độ tuổi từ 2-3 năm, trọng lượng 2,5-3 tạ, gần gấp đôi so với bò nhà ở cùng độ tuổi.

Nếu như ngoại hình đem lại niềm vui một, thì kết quả khoa học đem lại niềm vui gấp vạn lần. Ông Nguyễn Khắc Lâm, Phó Giám đốc Sở Khoa học & Công nghệ Ninh Thuận, hồ hởi cho biết: “Qua giám định ADN, bước đầu chúng tôi xác định đây chính xác là Bò lai F1 giữa bò tót và bò nhà”. Cũng theo ông Lâm đây là trường hợp vô cùng hiếm gặp, có lẽ là duy nhất ở Việt Nam từ trước đến nay, khó có thể gặp lại, có ý nghĩa khoa học và giá trị thực tiễn lớn trong chăn nuôi gia súc. Cần phải có kế hoạch nghiên cứu sâu, nhằm bảo tồn và phát triển nguồn gen quý hiếm, đặc biệt kết hợp đưa vào các tổ hợp lai ưu thế mới, tạo ra các dòng, giống bò thịt vượt trội”. Còn ông Phạm Ngọc Hoàn, Phó Giám đốc Vườn QGPB, chia sẻ: “Bò tót là nguồn gen quý dự trữ trong thiên nhiên, để có thể lai tạo với các giống bò khác. Giá trị kinh tế mỗi con có thể cung cấp 500-600kg thịt, 400kg xương, 2 - 3m2 da và cặp sừng đẹp. Bò tót lai thụ tinh nhân tạo thì trên thế giới có nhiều, còn đối với những con Bò tót lai Phước Bình, theo thông tin khoa học, tôi được biết thì đây là đàn bò tót lai tự nhiên đầu tiên trên thế giới”.

Thương hiệu Bò tót lai

Đề tài “Nghiên cứu giám định di truyền và đánh giá khả năng phát triển của Bò lai F1 giữa Bò tót và bò nhà tại vùng rừng giáp ranh giữa Ninh Thuận và Lâm Đồng”, dựa trên cơ sở khoa học và thực tiễn, các nhà khoa học sẽ thực hiện phối giống trực tiếp và sản xuất tinh đông lạnh của bò đực F1, F2, bò có 25% máu Bò tót được chọn lọc, để thụ tinh nhân tạo, tạo nhanh con lai 25% và 12,5% máu Bò tót. Mục tiêu cụ thể là sẽ tạo ra 5 bò lai F2, 40 con bò lai có 25% máu Bò tót tại Phước Bình (Ninh Thuận); thu 10.000 liều tinh đông lạnh bò đực, trong đó có 5.000 liều từ bò lai Bò tót F1, F2 và 5.000 liều từ bò lai 25% máu bò tót. Sau đó cả ba tỉnh Khánh Hòa, Ninh Thuận và Lâm Đồng tiếp tục tạo ra 180 con bò lai 25% và 12,5% máu bò tót từ thụ tinh nhân tạo bằng tinh bò lai.

Sử dụng bò lai Bò tót F1 để tạo ra đàn bò lai F2, có ý nghĩa quan trọng trong việc đưa nguồn gen quý từ động vật hoang dã vào vật nuôi nhằm cải thiện năng suất, chất lượng, khả năng chống chọi với bệnh tật và đáp ứng với điều kiện chăn nuôi quảng canh, kém thuận lợi. Ba tỉnh Ninh Thuận, Lâm Đồng và Khánh Hoà sẽ đăng ký quyền sở hữu trí tuệ về giống bò lai bò tót (F1. F2) ; tiếp tục xây dựng dự án nhân rộng kết quả đề tài, tạo ra các bò lai F2 làm bò giống thương phẩm và thương mại hóa sản phẩm trên thị trường.

Xuân Bính