Tranh chấp biên giới kéo dài giữa hai người khổng lồ châu Á
Hơn nửa thế kỷ qua, kể từ ngày thiết lập quan hệ ngoại giao 1-4-1950, Trung Quốc và Ấn Độ, hai quốc gia đồng tác giả của “Năm nguyên tắc cùng tồn tại hoà bình” đã trải qua một mối quan hệ không mấy bằng phẳng. Chung đường biên giới dài 4.056 km, là hai quốc gia đông dân nhất thế giới, hai nền kinh tế quan trọng của khu vực cũng như trong Nhóm các nền kinh tế phát triển và mới nổi (G20), Trung Quốc và Ấn Độ là cặp song hành đặc biệt mà sự nổi lên của cả hai trên sân khấu địa-chính trị và kinh tế thế giới đã trở thành một trong những đặc trưng tiêu biểu của lịch sử đối ngoại toàn cầu những năm đầu thế kỷ XXI.
Với vị trí chiến lược, thực lực kinh tế, quân sự trong thời toàn cầu hóa đã góp phần cải thiện nhanh chóng vị thế của hai nước trên trường quốc tế. Vai trò đang lên của Trung Quốc và Ấn Độ đã đóng góp đáng kể vào nỗ lực cân bằng hệ thống chính trị toàn cầu, góp phần quyết định vào hành trình chuyển dịch trọng tâm quyền lực thế giới về phía đông đang diễn ra.
Thế nhưng, có một thực tế không thể phủ nhận là việc chung “bức vách” Himalaya hiểm trở chưa đủ để làm bền vững không gian hữu nghị với những ám ảnh của một quá khứ đầy trắc trở. Đó chính là do cuộc tranh chấp biên giới giữa Trung Quốc và Ấn Độ kéo dài trong nhiều thập kỷ qua, mà nguyên nhân bắt nguồn từ những tranh chấp khu vực biên giới Aksai Chin do Trung Quốc kiểm soát và bang Arunachal Pradesh thuộc sự quản lý của Ấn Độ. Tình trạng tranh chấp đã dẫn đến xung đột biên giới quy mô lớn năm 1962 gây thiệt hại cho cả hai bên.
Những thỏa thuận quan trọng
Phải đến năm 1988, Thủ tướng Ấn Độ Rajiv Gandhi mới tiến hành chuyến thăm Trung Quốc sau 34 năm kể từ chuyến thăm Trung Quốc của Thủ tướng Jawaharlal Nehru. Trong chuyến thăm, hai bên đã nhất trí “Năm nguyên tắc cùng tồn tại hoà bình” cần được coi là cơ sở trong quan hệ quốc tế nhằm khôi phục, cải thiện và phát triển quan hệ láng giềng Trung-Ấn. Hai bên còn quyết định thành lập nhóm công tác liên hợp về biên giới để từng bước giải quyết những vấn đề do lịch sử để lại.
Năm 1993, trong thời gian Thủ tướng Ấn Độ V. Narasimha Rao cầm quyền, hai nước đã ký một hiệp định về duy trì hòa bình dọc Đường Ranh giới kiểm soát thực tế (LAC) dài 750 km, phân chia lãnh thổ hai bên, và thực thi các cơ chế nhằm tránh khả năng leo thang các vụ vi phạm biên giới.
Năm 1996, hai nước đạt được Thỏa thuận về xây dựng lòng tin liên quan đến vấn đề biên giới.
Cơ chế Đại diện đặc biệt đàm phán giải quyết biên giới giữa Ấn Độ và Trung Quốc được bắt đầu từ năm 2003. Năm 2005, hai bên thống nhất được một bản tham số chính trị để giải quyết tranh chấp biên giới.
Năm 2009, hai bên nhất trí thiết lập đường dây nóng giữa Thủ tướng hai nước và tiếp tục thương lượng để giải quyết một cách hòa bình những tranh cãi về vấn đề biên giới. Năm 2012, hai bên thiết lập cơ chế Nhóm làm việc tham vấn và phối hợp về các vấn đề biên giới.
Ngay sau khi ông Narendra Modi nhậm chức Thủ tướng Ấn Độ vào tháng 5-2014, Ấn Độ và Trung Quốc đã có nhiều cử chỉ ngoại giao hòa dịu. Trong chuyến thăm Ấn Độ hồi tháng 9-2014, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cam kết hợp tác với Ấn Độ để duy trì hòa bình và ổn định.
22 vòng đàm phán
Tháng 8-2017, căng thẳng giữa Trung Quốc và Ấn Độ ở khu vực biên giới đã leo thang lên mức cao độ sau khi xảy ra vụ đụng độ giữa lính biên phòng Trung Quốc và Ấn Độ tại Doklam. Diễn biến này đã đẩy tình hình tiến sát đến bờ vực của một cuộc xung đột quân sự. Tuy nhiên, rất may là “ngòi nổ” này đã được tháo gỡ kịp thời bằng thỏa thuận rút quân của cả hai bên.
Sau vụ xung đột Doklam năm 2017, trong một bước đi nhằm xây dựng lòng tin, cuối tháng 11/2018, Trung Quốc và Ấn Độ đã tiến hành vòng đàm phán thứ 21 về vấn đề biên giới tại thành phố Thành Đô, thủ phủ của tỉnh Tứ Xuyên, Tây Nam Trung Quốc.
Tại vòng đàm phán này các quan chức cấp cao của Trung Quốc và Ấn Độ đã đạt được sự đồng thuận quan trọng về các vấn đề biên giới. Hai bên đã nhất trí tiếp tục thúc đẩy tiến trình đàm phán cấp đại diện đặc biệt phù hợp với những đồng thuận quan trọng mà Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi đã đạt được về việc giải quyết thỏa đáng các vấn đề biên giới và thúc đẩy mối quan hệ Trung-Ấn, nhằm đạt được các giải pháp công bằng, hợp lý và cả hai bên đều chấp nhận được càng nhanh càng tốt. Hai bên nhấn mạnh sẽ cùng nhau bảo vệ sự bình ổn tại các khu vực biên giới trước khi đạt được một giải pháp cuối cùng cho các vấn đề biên giới.
Tháng 12-2019, vòng đàm phán lần thứ 22 giữa Ấn Độ và Trung Quốc về vấn đề biên giới tiếp tục diễn ra tại New Delhi, hai bên bày tỏ quyết tâm gia tăng nỗ lực để đạt được một giải pháp công bằng, hợp lý và cùng chấp nhận được; duy trì hòa bình trên khu vực biên giới và cùng nhau tìm kiếm thêm các biện pháp xây dựng lòng tin. Hai bên cũng nhắc lại sư cần thiết của việc mỗi bên tôn trọng những vấn đề nhạy cảm và mối quan tâm của nhau.
Căng thẳng lại dậy sóng
Trong bối cảnh cả Ấn Độ và Trung Quốc nỗ lực giải quyết tranh chấp thông qua đàm phán, căng thẳng biên giới giữa hai nước lại dậy sóng gây lo ngại cho quan hệ song phương khi đầu tháng 5 vừa qua Trung Quốc triển khai 5.000 binh sĩ đến vùng Ladakh, trên dãy Himalaya. Khoảng 150 binh sĩ của hai bên cũng tham gia một vụ đối đầu khác tại khu vực Naku La, gần đèo Muguthang có độ cao 5.000m so với mực nước biển vào ngày 9/5. Đây là địa điểm khá nhạy cảm vì gần Đường Kiểm soát Thực tế giữa hai nước.
Phản ứng trước việc Trung Quốc triển khai 5.000 binh sĩ đến vùng Ladakh, ngày 27-5 Ấn Độ cũng cho triển khai số quân tương tự đến vùng Ladakh, trên dãy Himalaya để tăng viện cho lực lượng đang trấn giữ vùng đất dọc theo Đường kiểm soát thực tế hiện được coi là biên giới với Trung Quốc.
Căng thẳng tiếp tục leo thang khi ngày 31/5, quân đội Ấn Độ và Trung Quốc đã đưa vũ khí hạng nặng đến các căn cứ hậu phương gần đường LAC giữa hai nước. Trong khi quân đội Trung Quốc tăng cường các xe kéo pháo, xe chiến đấu bộ binh và các khí tài quân sự hạng nặng khác, thì phía Ấn Độ cũng điều thêm binh sĩ và các trang thiết bị như súng, pháo tương ứng.
Quyết tâm giải quyết tranh chấp thông qua đàm phán
Ngày 30-5, Bộ trưởng Quốc phòng Ấn Độ Rajnath Singh tuyên bố New Delhi sẽ không để “niềm tự hào bị tổn thương” trong căng thẳng biên giới hiện nay với Trung Quốc, tuy nhiên New Dehli vẫn khẳng định quyết tâm giải quyết tranh chấp thông qua các cuộc đàm phán với Bắc Kinh.
Trong khi đó, ngày 1/6 Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Triệu Lập Kiên khẳng định Bắc Kinh và New Delhi vẫn duy trì đều đặn các kênh ngoại giao và quân sự dành cho đối thoại về những vấn đề tại các khu vực biên giới chung - nơi tình hình tổng thể vẫn ổn định và nằm trong tầm kiểm soát. Ông Triệu Lập Kiên cũng tin tưởng rằng các vấn đề giữa Trung Quốc và Ấn Độ có thể được giải quyết một cách hợp lý thông qua đàm phán.
Trước diễn biến căng thẳng biên giới giữa Trung Quốc và Ấn Độ, giới quan sát cho rằng giải quyết vấn đề biên giới phụ thuộc lớn vào quyết tâm chính trị của lãnh đạo hai nước. Vấn đề biên giới Ấn Độ-Trung Quốc còn khó giải quyết chừng nào hai nước chưa tìm kiếm được một giải pháp tối ưu. Hai nền kinh tế hàng đầu châu Á và hai quốc gia đông dân nhất thế giới cần hóa giải các mâu thuẫn về vấn đề biên giới, từ đó bước vào một giai đoạn hợp tác và xây dựng lòng tin.
Theo TTXVN