Việt Nam đạt được nhiều tiến bộ trong phát triển con người

Đây là một phát hiện chính trong Báo cáo Phát triển con người năm 2019, được Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) công bố ngày 9/12, tại Hà Nội và có tiêu đề “Bất bình đẳng trong phát triển con người ở thế kỷ 21: Không chỉ thu nhập, mức trung bình và hiện tại.”

Phát biểu tại Lễ công bố báo cáo ở Việt Nam, bà Caitlin Wiesen, Trưởng đại diện thường trú UNDP tại Việt Nam nhấn mạnh, Báo cáo Phát triển con người năm 2019 đã hé lộ một thế hệ mới các hình thức bất bình đẳng đang nổi lên xung quanh các vấn đề công nghệ số, giáo dục và cuộc khủng hoảng khí hậu, cũng như đề xuất các cách thức mới để đo lường và tiếp cận các hình thức bất bình đẳng này.

Bà Caitlin Wiesen khen ngợi Việt Nam đã kiên định chọn hướng phát triển lấy con người làm trọng tâm và sự bình đẳng trong các chiến lược và kế hoạch phát triển kinh tế, xã hội của đất nước. Việt Nam đã đạt được tăng trưởng đáng kể trong phát triển con người kể từ năm 1990 với mức độ bất bình đẳng tăng chậm. Căn cứ vào chỉ số HDI điều chỉnh theo bất bình đẳng, Việt Nam đạt được thứ hạng cao hơn 9 bậc so với năm 2018.

Tiến bộ trong phát triển con người

Theo Báo cáo Phát triển con người năm 2019, Chỉ số phát triển con người (HDI) của Việt Nam đang ở gần mức trần của nhóm các nước có Chỉ số phát triển con người ở mức trung bình. Với chỉ số HDI là 0,63, Việt Nam xếp thứ 118 trong tổng số 189 nước. Việt Nam chỉ cần thêm 0,007 điểm để vào được nhóm các nước có Chỉ số phát triển con người ở mức cao.

Việt Nam cũng có kết quả tốt về khía cạnh bình đẳng giới. Chỉ số phát triển giới ở mức 1,003 đã đưa Việt Nam vào nhóm dẫn đầu trong số 5 nhóm gồm 166 nước trên toàn thế giới, xếp thứ 68 trong số 162 nước về chỉ số phát triển giới. Đặc biệt đáng khen ngợi là tỷ lệ nữ đại biểu quốc hội đã giúp Việt Nam nằm trong nhóm 1/3 các nước đứng đầu thế giới về tỷ lệ này.

Tuy nhiên, vẫn còn nhiều lĩnh vực quan trọng cần tiếp tục cải thiện: Việt Nam nằm trong nhóm 1/3 các nước xếp hạng thấp nhất toàn cầu về tỷ lệ giới tính khi sinh (1,12), bạo lực đối với phụ nữ gây ra bởi đối tượng không phải là chồng/ bạn tình (34,4%), và tỷ lệ phụ nữ có tài khoản tại các tổ chức tài chính hoặc với các công ty cung cấp dịch vụ tài chính qua di dộng (30,4%).

Về vấn đề phát triển môi trường và bền vững, Báo cáo Phát triển con người nêu bật tỷ lệ che phủ rừng của Việt Nam nằm trong nhóm 1/3 các nước dẫn đầu toàn thế giới. Cùng lúc đó, Việt Nam lại nằm trong nhóm 1/3 các nước xếp hạng cuối về phát thải khí các-bon theo đầu người.

Đưa ra các lựa chọn chính sách

Báo cáo Phát triển con người năm 2019 cho thấy, bất chấp các tiến bộ chưa từng có chống lại nghèo đói và bệnh tật, các vấn đề bất bình đẳng có tính hệ thống đang gây tổn thương sâu sắc tới xã hội. Báo cáo phân tích vấn đề bất bình đẳng ở ba bước: vượt ra ngoài thu nhập, mức bình quân và hiện tại. Tuy nhiên, vấn đề bất bình đẳng không phải là không có giải pháp, báo cáo cũng đưa ra một loạt các lựa chọn chính sách để đối phó với vấn đề này.

Xem xét vượt ra ngoài vấn đề thu nhập, bất bình đẳng không thể chỉ được đóng khung xung quanh vấn đề thu nhập, nảy sinh từ và được đo lường bởi quan niệm kiếm tiền là điều quan trọng nhất trong cuộc sống. Việt Nam đã ý thức được vấn đề này và là một trong số ít các nước trên thế giới đã tiên phong áp dụng phương pháp và cách thức đo lường nghèo đa chiều kể từ năm 2015.

Thành tựu của Việt Nam trong giảm nghèo đa chiều cũng rất đáng kể: chỉ số nghèo đa chiều (MPI) ở mức 0,019, xếp thứ 29 trong tổng số 102 nước và cũng trong nhóm dẫn đầu ở khu vực Đông Á và Thái Bình Dương về chỉ số này.

Bất bình đẳng cũng cần phải nhìn nhận thông qua lăng kính phân chia quyền lực, dù là quyền lực chính trị hay quyền lực độc quyền trên thị trường. Tiếp cận vượt lên khỏi vấn đề thu nhập sẽ đòi hỏi phải giải quyết các thông lệ xã hội và chính trị đã ăn sâu vào lịch sử và văn hóa của các quốc gia hoặc các nhóm dân cư khác nhau. Phẩm giá con người có được từ sự đối xử công bằng và không phân biệt có thể còn quan trọng hơn những chênh lệch trong phân bổ thu nhập.

Xem xét vượt ra ngoài các con số trung bình, Báo cáo kêu gọi phân tích và giải quyết các khoảng cách giới và bất bình đẳng trong suốt cuộc đời giữa các nhóm dân cư và các khu vực địa lý khác nhau. Các số liệu phân tách của Việt Nam cho thấy rằng dù có sự tiến bộ đáng kể ở cấp quốc gia, các nhóm dân tộc thiểu số vẫn tụt lại phía sau về nhiều mặt năng lực của con người, đặc biệt là tuổi thọ trung bình, sức khỏe và giáo dục (đặc biệt là dạy nghề và giáo dục ở bậc đại học/ cao đẳng).

Báo cáo đặt câu hỏi vấn đề bất bình đẳng có thể thay đổi thế nào trong tương lai, đặc biệt chú ý đến hai xu hướng gây chấn động: biến đổi công nghệ và cuộc khủng hoảng khí hậu. Báo cáo Phát triển con người đề xuất các chính sách bảo trợ xã hội sẽ giúp, đảm bảo cạnh tranh công bằng cho các việc làm thông qua các nền tảng công nghệ phi tập trung, đầu tư vào học tập suốt đời để giúp người lao động thích nghi hoặc thay đổi sang các công việc mới, đồng thuận quốc tế về đánh thuế các hoạt động số, tất cả nhằm góp phần xây dựng một nền kinh tế số mới, an toàn, ổn định như là một lực thúc đẩy sự thu hẹp các năng lực cơ bản thay vì phân hóa các năng lực nâng cao trong phát triển con người.