Trong văn hóa của đồng bào Raglai, nhạc cụ dân tộc được xem là vật thiêng liêng không thể thiếu trong đời sống tinh thần, sinh hoạt cộng đồng. Trong đó, Mã la được xem là nhạc cụ tiêu biểu nhất vì xuất hiện trong tất cả lễ hội quan trọng và được giữ gìn, truyền lại cho nhiều thế hệ, tộc họ, khu dân cư. Vì vậy, Mã la được ví như bảo vật minh chứng cho ý nghĩa lịch sử, sự đoàn kết, nghĩa tình và các giá trị truyền thống tốt đẹp của người dân địa phương. Tuy nhiên, trước những tác động của nhịp sống hiện đại, giới trẻ có xu hướng ưa chuộng âm nhạc mới lạ, sôi động dẫn đến việc không còn mặn mà với Mã la. Bên cạnh đó, các lớp thế hệ nghệ nhân tâm huyết, sử dụng thành thạo nhạc cụ Mã la nay đã lớn tuổi hoặc đã qua đời, càng khiến cho nhạc cụ Mã la đứng trước nguy cơ mai một.
Nghệ nhân ưu tú Chamaléa Liếp truyền dạy Mã la cho đội Mã La xã Phước Thành.
Đồng chí Trần Văn Toàn, Trưởng phòng Văn hóa và Thông tin huyện Bác Ái cho biết: Trước thực trạng trên, cấp ủy, chính quyền huyện Bác Ái đã chủ động, triển khai thực hiện hiệu quả Đề án “Bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống các dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện, giai đoạn 2020-2025, tầm nhìn đến năm 2030”. Cụ thể, có các giải pháp để vừa bảo tồn, vừa phát huy nhạc cụ Mã la trong cộng đồng như: Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động nhân dân tham gia phong trào văn hóa, bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa vật thể, phi vật thể; đầu tư kinh phí mua nhạc cụ, thành lập các câu lạc bộ, đội đánh Mã la; tập huấn, truyền dạy Mã la trong trường học, khu dân cư... góp phần lan tỏa niềm yêu thích, sự tự hào của đồng bào Raglai về nét đẹp, giá trị của Mã la, qua đó thúc đẩy sự tham gia, hưởng ứng từ người dân.
Nhằm bảo tồn và phát huy nhạc cụ Mã la, từ nguồn vốn Chương trình Mục tiêu quốc gia về văn hóa, hiện nay toàn huyện có 22/38 thôn được đầu tư bộ Mã la. Các bộ Mã la trên được cộng đồng sử dụng hiệu quả trong mục đích trưng bày, tổ chức hoạt động văn hóa, văn nghệ, lễ hội và truyền dạy. Đồng thời, huyện cũng tổ chức xây dựng và duy trì hoạt động của đội Mã la, văn nghệ dân gian trong cộng đồng với 37/38 thôn. Các đội thường xuyên kết nối, tổ chức giao lưu văn hóa, văn nghệ, tổ chức các hoạt động cộng đồng, nhờ vậy Mã la có thêm nhiều cơ hội để đến gần hơn với bà con, nhất là thế hệ trẻ. Song song đó, huyện đã phối hợp với Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch và các nghệ nhân ưu tú tại địa phương tổ chức các lớp dạy sử dụng nhạc cụ Mã la cho học sinh Trường Phổ thông Dân tộc Nội trú Pi Năng Tắc, các em thanh thiếu nhi các trường học trên địa bàn huyện, qua đó đã phát hiện các em học sinh có tố chất, đam mê với Mã la để bồi dưỡng, đào tạo về sau.
Bên cạnh sự quan tâm, đầu tư từ cấp ủy, chính quyền địa phương, nhiều hạt nhân đầu tàu là các nghệ nhân ưu tú cũng không ngừng cống hiến thời gian, công sức để sưu tầm, nghiên cứu và truyền dạy cho thế hệ kế cận sau này, với mong muốn bảo tồn và phát huy hơn nữa giá trị văn hóa của Mã la trong đời sống đồng bào Raglai. Trong đó phải kể đến nghệ nhân ưu tú Chamaléa Liếp, xã Phước Thành. Ông là người đặt nền móng xây dựng đội Mã la, nhạc cụ dân tộc tại xã với gần 40 thành viên ở đủ mọi lứa tuổi. Đến nay, các thành viên dưới sự dẫn dắt của ông Liếp đã sử dụng thành thạo Mã la và các nhạc cụ dân tộc, tự tin tham gia các hoạt động văn hóa cũng như tiếp nối ông trong truyền dạy Mã la. Thêm nữa, ông còn đầu tư xây dựng khu trưng bày nhạc cụ tại nhà với 2 bộ Mã la, đàn chapi, đàn bầu, trống...để bà con địa phương có thể tham quan, sử dụng miễn phí nhạc cụ. Những đóng góp trách nhiệm và đầy tâm huyết của ông đã góp phần thúc đẩy các phong trào văn hóa trong địa phương cũng như giữ gìn các truyền thống tốt đẹp của đồng bào Raglai.
Với sự nỗ lực của địa phương, các cá nhân tiêu biểu, cộng đồng dân cư Raglai tin rằng nhạc cụ truyền thống Mã la sẽ được duy trì, tiếp tục vang mãi giữa núi rừng Bác Ái ở hiện tại và tương lai, qua đó góp phần tạo động lực cho các tầng lớp nhân dân đoàn kết, chung sức xây dựng và phát triển quê hương.
Lê Thi