Biển Cà Ná có độ mặn cao, cho hạt muối mặn chất lượng đặc trưng của vùng biển Ninh Thuận. Đặc biệt thiên nhiên biển Cà Ná đã giúp loài cá cơm ở đây phát triển mạnh, đạt độ tươi ngon chất lượng hơn nhiều so với nơi khác trên cả nước. Tận dụng những yếu tố gần biển, sẵn muối, nhiều cá, các cơ sở sản xuất nước mắm hình thành và phát triển đã tạo nên bức tranh nhộn nhịp về làng nghề nước mắm Cà Ná cho đến ngày nay.
Hằng năm, vào tháng 5-6 là thời điểm nhộn nhịp nhất của làng nghề nước mắm Cà Ná bởi nguồn cá cơm dồi dào, tươi ngon và chất lượng nhất. Các hộ sản xuất nước mắm bằng phương pháp ủ chượp - kéo rút, được xem là cách làm lâu đời và phổ biến hiện nay. Cá cơm sau khi được tuyển chọn kỹ sẽ trộn với muối theo tỷ lệ 3 cá 1 muối. Điều quan trọng, loại muối này phải là muối tinh, lưu kho ít nhất 6 tháng cho ráo hạt, bớt chát, hết đắng mới được sử dụng, bởi muối càng lưu kho lâu thì làm nước mắm sẽ ngon hơn. Sau thời gian đầu rút nước bổi và gài nén, chượp cá được ủ từ 18-20 tháng, tiếp đó mới bắt đầu đảo trộn liên tục thêm 4 tháng, để lắng và bắt đầu rút nước thành phẩm. Ở đây, nắng gió Ninh Thuận sẽ giúp mắm nhanh chín và mang hương vị đặc trưng.
Nước mắm đạt chuẩn sẽ có màu nâu hổ phách hoặc cánh gián và trong, mùi thơm nồng, vị mặn đậm đà nhưng không quá gắt, có hậu ngọt của đạm cá nguyên chất cho nên lưu hậu vị lâu. Qua bàn tay của những người thợ lành nghề, đã tạo nên hương vị mang tinh hoa của biển cả với giá trị dinh dưỡng cao, hấp dẫn và chinh phục người thưởng thức.
Nhân viên Công ty TNHH Nước mắm Cana kiểm tra chất lượng nước mắm. Ảnh: V.N
Là đời thứ ba tiếp nối công việc của gia đình, anh Đào Văn Sang, Cơ sở sản xuất nước mắm Tư Tâm, cho biết: Làm nước mắm là nghề của ông cha để lại. Nay mẹ tuổi cao nên tôi thay thế tiếp tục công việc truyền thống của gia đình. Không chỉ riêng gia đình anh Sang, mà hầu hết các hộ sản xuất nước mắm ở Cà Ná đều đã làm nghề trên 50 năm và không ít người có tuổi thơ lớn lên bên thùng mắm ủ chượp của ông bà, ba mẹ.
Nhắc lại thời điểm khởi phát của gia đình, chị La Thị Lệ Phương, chủ Cơ sở nước mắm Thương Thảo, nhớ lại: Gia đình tôi làm nước mắm đã hơn 60 năm, trước đây tôi làm nhưng với sản lượng nhỏ để bán rải rác. Do nhà nằm gần Quốc lộ 1 nên chủ yếu bán nước mắm cho các nhà xe Bắc - Nam, tài xế xe tải đường dài. Từ những chuyến xe này, khách quen mang thương hiệu ngày càng đi xa, đến nay, thương hiệu nước mắm Thương Thảo đã được nhiều khách hàng biết đến.
Năm 2007, được xem là dấu mốc quan trọng khi thương hiệu “Nước mắm Cà Ná” đã được Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học và Công nghệ cấp giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu và là 1 trong 11 sản phẩm OCOP của tỉnh. Đến nay, xã Cà Ná đã thành lập Hợp tác xã Nước mắm Cà Ná với 42 cơ sở, hộ kinh doanh sản xuất. Khi nhắc đến nước mắm Cà Ná thì không thể nào thiếu những cái tên quen thuộc được nhiều người tiêu dùng trên cả nước ưa chuộng như: Hai Non, Bé Bầu, Huy Hoàng, Quang Minh, Tư Tâm, Trần Văn Hưởng, Thương Thảo, Chi Ninh, Mười Đức...
Theo thời gian, làng nghề nước mắm Cà Ná vẫn duy trì phát triển và cho ra những sản phẩm chất lượng cao. Và để thích nghi trong bối cảnh cạnh tranh khi thị trường mở rộng, các cơ sở sản xuất, hộ kinh doanh đã đầu tư ở nhiều khâu sản xuất để nâng cao năng suất, vừa đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm. Các hộ đã xây dựng hệ thống bể xi măng thay cho thùng gỗ lớn để ủ chượp cá, bằng cách này tiết kiệm được nhiều chi phí. Quá trình kéo rút nước bổi đã được sử dụng máy bơm điện thay vì phải dùng gào sòng để múc. Các cơ sở sản xuất sử dụng dây chuyền máy chiết rót nước mắm, đóng chai tự động thay cho phương pháp thủ công. Bao bì trở nên bắt mắt người tiêu dùng, tem nhãn truy xuất nguồn gốc cũng đã được chú trọng xây dựng nhằm gia tăng sự nhận diện thương hiệu. Cùng với đó, các cơ sở sản xuất còn thành lập website sản phẩm, áp dụng các trang thương mại điện tử, nền tảng mạng xã hội để đưa các sản phẩm đến gần hơn với khách hàng.
Hiện nay, nước mắm Cà Ná không chỉ phục vụ người tiêu dùng trong nước mà còn xuất khẩu đi nhiều nước. Loại gia vị này đã vươn xa, có mặt ở thị trường Mỹ, Nhật Bản, Đài Loan, Australia... Đặc biệt, những năm gần đây, nước mắm không đơn thuần là một loại nước chấm hiện hữu trong từng bữa cơm gia đình, mà đã trở thành một món quà đầy ý nghĩa khi Tết đến, xuân về hay trong những dịp sự kiện lớn. Trao tặng nhau những hộp quà nước mắm ngon dịp cuối năm đã bắt đầu trở thành xu hướng hiện nay.
Trong không khí rộn ràng của mùa xuân, ngày Tết càng trọn vẹn, ý nghĩa hơn khi mọi người sum họp, cùng nhau quây quần bên bữa cơm gia đình, kể cho nhau nghe những câu chuyện trong năm qua và cùng mong ước về một năm mới bình an, vạn sự thuận lợi, nhiều tài lộc.
Anh Thi