Chủ tịch Hồ Chí Minh vạch rõ: “Mục đích phê bình cốt để giúp nhau sửa chữa, giúp nhau tiến bộ. Cốt để sửa đổi cách làm việc cho tốt hơn, đúng hơn. Cốt đoàn kết và thống nhất nội bộ. Vì vậy, phê bình mình cũng như phê bình người phải ráo riết, triệt để, thật thà, không nể nang, không thêm bớt. Phải vạch rõ cả ưu điểm và khuyết điểm. Đồng thời, chớ dùng những lời mỉa mai, chua cay, đâm thọc. Phê bình việc làm, chứ không phải phê bình người. Những người bị phê bình thì phải vui lòng nhận xét để sửa đổi, không nên vì bị phê bình mà nản chí, hoặc oán ghét” (2). Và tự mình phải mạnh dạn công khai tự phê bình, có khuyết điểm gì nói bằng hết cho dù đó là việc làm khó khăn, đau đớn. Khi được người khác phê bình thì phải vui vẻ tiếp thu với thái độ thực sự cầu thị chứ không phải chỉ nhận lỗi qua loa hoặc tìm cách bao biện cho khuyết điểm của mình rồi lại “chứng nào tật nấy”.
Năm 1951, khi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của dân tộc ta đang ở giai đoạn khó khăn ác liệt, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết bài “Tự phê bình” (báo Nhân dân ngày 20-5-1951). Người khuyên: “Ai cũng cần tắm rửa cho mình mẩy sạch sẽ. Thì ai cũng cần tự phê bình cho tư tưởng và hành động đúng đắn” (3). Bác nêu vấn đề và Bác tự giải đáp: “Tự phê bình là gì? Là thật thà nhận, công khai nhận trước mặt mọi người những khuyết điểm của mình để tìm cách sửa chữa” (4). Theo Bác Hồ, “Điều đó nói thì dễ, nhưng làm thì khó, khó là vì người ta hay có lòng tự ái. Thừa nhận cái sai, cái dốt, cái kém của mình, thì sợ mất thể diện, mất uy tín, mất địa vị”(5). Có thể nói, tự phê bình chính là cuộc cách mạng diễn ra ngay trong bản thân mỗi con người chúng ta, là đấu tranh với chính bản thân mình, làm một việc gì xấu mà lúc ấy không biết là xấu. Vậy phải tự xét mình đó là ý thức tự rèn luyện, tự tu dưỡng, tự phấn đấu, tự răn mình. Theo Bác: “Sợ mất oai tín và thể diện mình, không dám tự phê bình. Lại nói: nếu phê bình khuyết điểm của mình, của đồng chí mình, của Đảng và Chính phủ, thì địch sẽ lợi dụng mà công kích ta. Nói như vậy là lầm to. Khuyết điểm cũng như chứng bệnh. Phê bình cũng như uống thuốc. Sợ phê bình, cũng như có bệnh mà giấu bệnh, không dám uống thuốc. Để đến nỗi bệnh ngày càng nặng, không chết “cũng la lết quả dưa” (6).
Thực tế cho thấy, những cán bộ không dám công khai thừa nhận khuyết điểm của mình, e sợ lời phê bình của đồng sự và của nhân dân, thì người đó ngày càng lao vào khuyết điểm, càng giảm sút uy tín dẫn đến hư hỏng. Trong tư tưởng của Bác Hồ, tự phê bình và phê bình là việc làm như là công việc hàng ngày, hiển nhiên cần thiết.
Không chỉ kêu gọi, nhắc nhở mọi người, mà bản thân Bác luôn gương mẫu tự phê bình và yêu cầu mọi người phải thẳng thắn góp ý phê bình cho chính Bác. Có lần Bác nói: “Tôi làm điều xấu, các đồng chí trông thấy, phải phê bình cho tôi sửa chữa ngay. Nếu tôi có vết nhọ trên trán, các đồng chí trông thấy, lại lấy cớ “nể Cụ” không nói là tôi mang nhọ mãi. Nhọ ở trên trán thì không quan trọng, nhưng nếu có vết nhọ ở trong óc, ở tinh thần, mà không nói cho người ta sửa, tức là hại người ta” (7). Những lời dạy ấy của Bác thật chí tình, chí lý.
Nói về Đảng, “một đảng mà giấu giếm khuyết điểm của mình là một đảng hỏng. Một đảng có gan thừa nhận khuyết điểm của mình, vạch rõ những cái đó, vì đâu mà có khuyết điểm đó, xét rõ hoàn cảnh sinh ra khuyết điểm đó, rồi tìm kiếm mọi cách để sửa chữa khuyết điểm đó. Như thế mới là một Đảng tiến bộ, mạnh dạn, chắc chắn, chân chính” (8). Là người sáng lập và rèn luyện Đảng Cộng sản Việt Nam suốt từ những năm kháng chiến cứu nước, trong tư duy của Người, nguyên tắc tự phê bình và phê bình chiếm vị trí thật đặc biệt trong các nguyên tắc hoạt động của tổ chức Đảng. Theo Bác, muốn tạo được sự đoàn kết và nhất trí cao về tư tưởng chính trị trong một tổ chức, nhất là tổ chức Đảng thì tự phê bình và phê bình là cách thức không thể thiếu. Đặc biệt, đối với Đảng cách mạng thì phải thực hiện “Đoàn kết Đảng bằng sự tranh đấu nội bộ” (9), trong đó tự phê bình và phê bình là phương thuốc quan trọng và hiệu nghiệm nhất để giúp cho Đảng trưởng thành và phát triển, vì tự phê bình có tầm quan trọng đối với Đảng, với người cán bộ cách mạng như việc mài dao cho sắc, luyện vàng cho trong: “Dao có mài, mới sắc. Vàng có thui, mới trong. Nước có lọc, mới sạch. Người có tự phê bình mới tiến bộ. Đảng cũng thế” (10). Tự phê bình và phê bình trong sinh hoạt và hoạt động của Đảng đúng đắn theo Chủ tịch Hồ Chí Minh không những không làm giảm uy tín của Đảng mà còn làm cho cán bộ, đảng viên và nhân dân ngày càng tin tưởng vào Đảng.
Theo Bác: “Nếu mỗi cán bộ, mỗi đảng viên làm việc đúng hơn, khéo hơn, thì thành tích của Đảng còn to tát hơn nữa. Cán bộ và đảng viên làm việc không đúng, không khéo thì còn nhiều khuyết điểm. Khuyết điểm nhiều thì thành tích ít. Khuyết điểm ít thì thành tích nhiều. Đó là lẽ tất nhiên. Vì vậy, ngay từ bây giờ, các cơ quan, các cán bộ, các đảng viên, mỗi người mỗi ngày, phải thiết thực tự kiểm điểm và kiểm điểm đồng chí mình. Hễ thấy khuyết điểm phải kiên quyết tự sửa chữa và giúp đồng chí mình sửa chữa. Phải như thế, Đảng mới chóng phát triển, công việc mới chóng thành công”(11).
Theo TTXVN
(1): Hồ Chí Minh toàn tập, Nxb Chính trị Quốc gia,
Hà Nội-1995, tập 4, tr.26
(2): Hồ Chí Minh toàn tập, Nxb Chính trị Quốc gia,
Hà Nội-1995, tập 5, tr.232
(3)+(4)+ (5)+(10): Sđd, tập 6, tr.209
(6): Sđd, tập 5, tr. 260
(7): Sđd, tập 5, tr. 224
(8): Sđd, tập 5, tr.261
(9): Sđd, tập 5, tr.264
(11): Sđd, tập 5, tr. 232-233