Bỏ điểm sàn: Cần có lộ trình phù hợp để bảo đảm chất lượng

Trong những ngày gần đây, sau khi Bộ GD&ĐT công bố Dự thảo Quy chế tuyển sinh đại học năm 2017 với dự kiến bỏ điểm sàn chung, trong xã hội đã có một số ý kiến lo lắng khi bỏ điểm sàn thì chất lượng giáo dục đại học sẽ giảm sút do hệ thống các cơ sở giáo dục đại học ở nước ta hiện nay rất đa dạng, kinh nghiệm và năng lực quản lý khác xa nhau.

Các nước quy định điểm sàn như thế nào?

Theo GS. Nguyễn Quý Thanh, điểm sàn, hay nói rộng hơn là tiêu chuẩn tuyển sinh tối thiểu ở các nước, khá đa dạng. Đó có thể là một mức điểm của bài thi tuyển sinh hoặc một mức điểm của bài thi chuẩn hóa hoặc điểm trung bình chung học tập, thậm chí đó là yêu cầu phải học và tích lũy được tín chỉ của một số môn quan trọng nếu chương trình giáo dục phổ thông quá khác nhau giữa các trường.

Ví dụ, trong tuyển sinh đại học ở Đức, Thụy Điển, Brazil, Trung Quốc… và thậm chí ở nhiều bang tại Hoa Kỳ, các cơ quan quản lý giáo dục đưa ra các mức điểm sàn dưới các hình thức khác nhau. Như theo Quy hoạch tổng thể giáo dục bang California, các trường thuộc Hệ thống đại học California (gồm các đại học nghiên cứu của bang, đào tạo đến tận bậc tiến sĩ) chỉ được tuyển các học sinh thuộc nhóm khoảng 12,5% học sinh giỏi nhất. Các trường thuộc Hệ thống Đại học bang của California (các trường chủ yếu là đào tạo bậc đại học, chỉ một số đào tạo bậc thạc sĩ) chỉ được tuyển học sinh trong nhóm khoảng 33% học sinh giỏi nhất.

Chỉ có các trường cao đẳng cộng đồng mới được tuyển sinh mở, theo đó, tất cả học sinh có bằng tốt nghiệp THPT đều có thể vào học.

Trong khi đó, Sở Giáo dục Đại học bang Massachusetts, Hoa Kỳ đặt ra yêu cầu về điểm trung bình học tập tối thiểu là 3.0 để được vào các trường công của bang. Bang Colorado, Hoa Kỳ thì sử dụng Chỉ số tuyển sinh tối thiểu (được tính bằng cách tích hợp điểm trung bình học tập bậc THPT và điểm bài thi chuẩn hóa).

Ở các nước, việc tuyển sinh mở được áp dụng khi học sinh đã đủ điều kiện là tốt nghiệp THPT. Theo một nghiên cứu cho Ủy ban Giáo dục và Văn hóa Nghị viên châu Âu, chỉ có 5 nước (trong số 16 quốc gia châu Âu và 3 nước đối sánh là Nhật Bản, Australia và Hoa Kỳ) thực hiện tuyển sinh mở.

Như vậy, hầu hết các nước đều áp dụng cơ chế tuyển chọn, chính vì vậy, họ đều áp dụng mức điểm sàn hoặc tiêu chuẩn tối thiểu. Suy cho cùng, ở nước ngoài, yêu cầu tốt nghiệp THPT cũng là một hình thức điểm sàn. Bởi vì, để tốt nghiệp THPT, học sinh các nước đó phải thi đạt và tích lũy đủ số tín chỉ của tất cả các môn trong chương trình. Bất cứ môn nào bị trượt thì đều không đủ điều kiện tốt nghiệp.

Ai quyết định điểm sàn?

Ông Thanh cho biết, ở các nước, có 2 chủ thể tham gia quyết định điểm sàn: Bộ Giáo dục và trường đại học. Bức tranh phân quyền giữa 2 chủ thể này khá đa dạng.

Ở Hoa Kỳ, theo nghiên cứu năm 1985 của Hội đồng Đại học, có 24 bang tại nước này đặt ra các tiêu chuẩn tuyển sinh tối thiểu của bang (tương tự điểm sàn của Việt Nam) để áp dụng trong việc tuyển sinh của các trường đại học công lập trong bang. Tuy nhiên, từ đó đến nay đã có những sự thay đổi. Ví dụ, có những bang trước đây có áp dụng, nhưng sau bỏ tiêu chuẩn này và để các trường đại học tự quyết. Ngược lại, có những bang trước đây không áp dụng nhưng hiện nay sở Giáo dục của bang đó lại ban hành chính sách cho các trường công lập của bang (như bang Colorado). Như vậy, giữa các bang của Hoa Kỳ cũng rất khác nhau về người quyết định tiêu chuẩn tuyển sinh tối thiểu.

Ở châu Âu, đa phần Bộ Giáo dục các nước quyết định điểm sàn. Tuy nhiên, tiếng nói của các trường trong vấn đề này cũng đang ngày càng được nâng cao.

Trong xu thế giao quyền tự chủ cho các trường đại học, các nước trước đây có sự quản lý giáo dục đại học tập trung cao như Pháp, Đức cũng đang chuyển dịch theo hướng các trường đại học được quyền tự quyết cao hơn trong việc tuyển sinh. Hiện nay, có sự cùng tồn tại của cơ chế quản lý tập trung (với khung chính sách và tiêu chuẩn tuyển sinh chung do Bộ Giáo dục các nước ban hành) và những quyền tự quyết nhất định của các trường đại học trong vấn đề này.

Như vậy, ai có quyền quyết định ban hành chuẩn tuyển sinh tối thiểu (điểm sàn) phụ thuộc vào quá trình phân quyền thực tế và không giống nhau ở các nước.

Đề xuất cho Việt Nam

Theo ông Thanh, những bài học thành công và chưa thành công của các nước sẽ giúp ích cho Việt Nam đưa ra chính sách của mình. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng chính sách tuyển sinh các nước (bao gồm cả vấn đề điểm sàn), cần được xem xét trong bối cảnh của nền giáo dục đại học các nước tương ứng, những nơi mà việc giám sát chất lượng giáo dục được thực hiện chặt chẽ bởi cơ quan kiểm định chất lượng.

Việc kiểm định chất lượng các trường đại học (dù là bắt buộc hay tự nguyện) ở các nước này đã được thực hiện khá lâu và mang tính định kỳ. Nhờ đó, niềm tin đối với chất lượng giáo dục đại học đã được khẳng định.

Mặc dù việc bỏ điểm sàn là bước đi nhằm tăng quyền tự chủ của trường đại học, nhưng, trong khi trường đại học chưa thực sự chứng tỏ được về năng lực thực tế để thực hiện quền tự chủ và quản lý chất lượng thì sự lo lắng của xã hội là có cơ sở. Điều 32 Luật Giáo dục đại học của Việt Nam quy định các trường đại học được giao các mức tự chủ khác nhau phù hợp với năng lực và kết quả kiểm định chất lượng giáo dục.

Trường đại học chỉ thuyết phục được xã hội về năng lực thông qua kiểm định chất lượng khách quan. Khi trường đại học được tổ chức kiểm định chất lượng trong nước hoặc quốc tế đánh giá và công nhận đạt tiêu chuẩn chất lượng thì mới có thể xem trường có đủ năng lực thực hiện tự chủ.

Như vậy, ông Thanh khẳng định việc giao cho các trường tự quyết hoàn toàn về tuyển sinh và bỏ điểm sàn chung cần có lộ trình phù hợp để bảo đảm chất lượng. Thí dụ, trước mắt Bộ GD&ĐT có thể trao cho các trường đại học và những chương trình đào tạo được đánh giá, kiểm định chất lượng và đạt chuẩn chất lượng của Việt Nam, chuẩn ASEAN (AUN-QA) hoặc chuẩn quốc tế (ABET, AACSB, HCERES, CTI, v.v.) quyền tự quyết về tuyển sinh (kể cả về điểm sàn).

Ngược lại, đối với những trường hoặc chương trình chưa được kiểm định chất lượng, Bộ GD&ĐT vẫn nên áp dụng ngưỡng bảo đảm chất lượng tối thiểu. Tuy nhiên, bên cạnh loại hình ngưỡng bảo đảm chất lượng áp dụng với điểm thi tốt nghiệp THPT quốc gia, Bộ GD&ĐT có thể nghiên cứu thêm loại hình điểm sàn áp dụng với điểm trung bình chung học tập, điểm môn học (ít nhất của lớp 12). Điều này nhằm mục đích để các trường chỉ tuyển bằng học bạ cũng bảo đảm ngưỡng chất lượng đầu vào tối thiểu, tạo niềm tin chung của xã hội với chất lượng giáo dục đại học.