Cơ hội cải cách rộng lớn từ tầm nhìn 2035

Tại Đại hội Đảng lần thứ XI, xuất phát từ nhận định “thể chế kinh tế, chất lượng nguồn nhân lực, kết cấu hạ tầng vẫn là những điểm yếu cản trở sự phát triển”, Đảng đã xác định hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường - trọng tâm là tạo lập môi trường cạnh tranh bình đẳng và cải cách hành chính - là một trong ba đột phá chiến lược.

Gần đây, để tổng kết và chỉ đạo tiếp tục triển khai Nghị quyết Trung ương 6 khóa X, Bộ Chính trị đã có Kết luận 103-KL/TW ngày 29/9/2014 về sơ kết 5 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 6 khóa X về tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Sức nóng cải cách

Từ góc độ xây dựng và hoàn thiện thể chế, để triển khai chủ trương lớn của Đảng, Chính phủ đã hoàn thiện nhiều đề án lớn, quan trọng, phức tạp, yêu cầu khẩn trương về tiến độ để trình Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Ban Chấp hành Trung ương về cải cách thể chế, pháp luật; trình Quốc hội ban hành nhiều luật quan trọng, có tác động trực tiếp đến môi trường kinh doanh như: Doanh nghiệp, Đầu tư, Đất đai, Nhà ở, Xây dựng, Đấu thầu, Hải quan, Thuế, Đầu tư công, Đầu tư và quản lý vốn Nhà nước đầu tư tại doanh nghiệp…

Trong năm 2015, các luật quan trọng khác sẽ được trình Quốc hội thông qua như Luật Tổ chức Chính phủ, Luật Tổ chức chính quyền địa phương, Luật Ngân sách Nhà nước, Luật Quy hoạch, Bộ luật Dân sự, Bộ luật Hình sự… tiếp tục góp phần hoàn thiện pháp luật về quản lý kinh tế.

Trong chỉ đạo, điều hành của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ nhiệm kỳ 2011-2016, cải cách thể chế trở thành nhiệm vụ trọng tâm, mối quan tâm đặc biệt. Sức nóng cải cách được lan tỏa bằng nhiều chính sách quan trọng đang tác động mạnh mẽ đến đời sống người dân, doanh nghiệp.

Ngay từ đầu nhiệm kỳ, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 30c/NQ-CP ngày 08/11/2011 về Chương trình tổng thể cải cách hành chính Nhà nước giai đoạn 2011-2020 với mục tiêu: “Xây dựng, hoàn thiện hệ thống thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa nhằm giải phóng lực lượng sản xuất, huy động và sử dụng có hiệu quả mọi nguồn lực cho phát triển đất nước”.

Thủ tướng đã ban hành Quyết định 339/QĐ-TTg ngày 19/2/2013 phê duyệt Đề án tổng thể tái cơ cấu kinh tế gắn với chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng nâng cao chất lượng, hiệu quả và năng lực cạnh tranh giai đoạn 2013-2020; trong đó hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường phục vụ tái cơ cấu, phát triển kinh tế là nhiệm vụ trọng tâm.

Đặc biệt, gần đây Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 19/NQ-CP ngày 18/3/2014 về những nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Điểm chung của các chính sách này là đều nhận định hết sức thực tế về những mặt hạn chế trong năng lực cạnh tranh quốc gia, nhận định thể chế, môi trường kinh doanh chậm được cải thiện. Các chính sách này đã hình thành hệ thống các nhóm giải pháp nhất quán, đồng bộ, toàn diện, trong đó có các nhiệm vụ trọng tâm.

Thứ nhất, rà soát, đề xuất sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật liên quan đến các lĩnh vực đột phá chiến lược. Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật, trọng tâm là hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường, tạo cơ sở pháp lý vững chắc thúc đẩy tái cơ cấu nền kinh tế. Nâng cao chất lượng xây dựng các dự án luật, pháp lệnh và các văn bản quy phạm pháp luật; kiểm soát chặt chẽ và bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ của các văn bản quy phạm pháp luật.

Thứ hai, rà soát, sửa đổi, bổ sung các cơ chế, chính sách nâng cao hiệu lực và chất lượng quản trị quốc gia để cải thiện và nâng cao chất lượng môi trường kinh doanh. Tiếp tục đơn giản hóa, giảm thủ tục hành chính; giảm chi phí thực thi thủ tục hành chính và pháp luật đối với nhân dân và doanh nghiệp. Không xây dựng, ban hành các quy định cấm hoặc hạn chế quyền kinh doanh của người dân và doanh nghiệp vì lý do yếu kém về năng lực và trình độ quản lý của các cơ quan quản lý Nhà nước liên quan; các quy định không phù hợp với điều kiện và cuộc sống thực tế của đa số nhân dân và doanh nghiệp…

Ở khía cạnh thực thi, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo thực hiện quyết liệt, đồng bộ nhiều giải pháp, nhiệm vụ hoàn thiện pháp luật, cải cách thủ tục hành chính trong các lĩnh vực về thuế, hải quan, cấp phép xây dựng, đất đai, tiếp cận điện năng, thành lập, giải thể doanh nghiệp, thủ tục đầu tư, bảo hiểm xã hội...

Đồng thời, giao trách nhiệm cụ thể, trực tiếp cho các Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương trực tiếp chịu trách nhiệm về cải cách và chất lượng thể chế trong phạm vi ngành, lĩnh vực và địa phương thuộc thẩm quyền quản lý Nhà nước được giao.

Tính khả thi của thể chế, chính sách đã được quan tâm đặc biệt. Độ trễ của chính sách giảm đáng kể như các quy định quản lý doanh nghiệp Nhà nước, đất đai, cải thiện môi trường đầu tư, mở rộng quyền tự do kinh doanh...

Báo cáo Việt Nam 2035, chìa khóa cải cách - thiết lập thể chế động lực

Trong thông điệp đầu năm 2014, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng đã nhấn mạnh: “Đây là lúc chúng ta cần có thêm động lực để lấy lại đà tăng trưởng nhanh và phát triển bền vững. Nguồn động lực đó phải đến từ Đổi mới thể chế và phát huy mạnh mẽ quyền làm chủ của Nhân dân”.

Thông điệp này thể hiện quan điểm biện chứng về xây dựng, hoàn thiện thể chế, gắn cải cách thể chế, hoàn thiện hệ thống pháp luật với đòi hỏi bức bách từ thực tiễn là cần tạo ra các động lực cải cách trong giai đoạn hiện nay. Quan điểm đó xuất phát từ nhận định: “Những cải cách trước đây tạo ra đã không còn đủ mạnh để thúc đẩy phát triển”. Rõ ràng “đây là lúc” cần tạo ra các khung thể chế vượt trội, cạnh tranh, tạo động lực và hành lang pháp lý cho sự phát triển đột phá về kinh tế.

Đây cũng là vấn đề được đặt ra trong chuyên đề "Xây dựng thể chế hiện đại”, một phần của “Báo cáo Việt Nam 2035”.

Cải cách thể chế không thể là việc làm một sớm, một chiều. Thể chế về quản lý kinh tế cần tiếp tục được nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện và thực thi với một nỗ lực bền bỉ từ nhiều phía. Việc đề xuất xây dựng các luật, chính sách mới phải hình thành các giải pháp đột phá về phương thức quản lý kinh tế; khơi thông các nút thắt thể chế, tận dụng các dư địa cải cách; khai thác hiệu quả nội lực địa-kinh tế của Việt Nam; hình thành các các khuôn khổ thể chế hội nhập, thể chế cạnh tranh cao về thu hút đầu tư với các nước trong khu vực…; tận dụng cơ hội từ các cam kết quốc tế quan trọng Việt Nam đã và đang đàm phán, gia nhập như Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC), Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam-EU, Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP)...

Đây cũng là những thách thức hiện tại, định hướng và tầm nhìn cải cách thể chế của Việt Nam đến năm 2035 cần đặt ra với chuyên đề "Xây dựng thể chế hiện đại”.

Vai trò của cải cách thể chế đã được các tác giả của cuốn sách nổi tiếng “Vì sao các quốc gia thất bại?” nhấn mạnh khi kết thúc một chương bằng điệp khúc “Thể chế, thể chế, thể chế”, cùng với thông điệp: “Phát triển, thịnh vượng, xã hội hài hòa, dân chủ và tiến bộ, hết thảy đều có thể giải thích từ cấu trúc thể chế của mỗi xã hội. Vì lẽ đó, muốn đạt tới thịnh vượng, cải cách thể chế phải là chìa khóa”.

Rõ ràng, trong các chính sách, giải pháp thực thi cải cách thể chế của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ như đã đề cập đều mang dấu ấn đậm nét của tư tưởng hoàn thiện thể chế hiện đại: Gắn dân chủ với xây dựng Nhà nước pháp quyền; gắn hoàn thiện thể chế với mở rộng dân chủ; xây dựng nền tảng quản trị Nhà nước phục vụ nhân dân, doanh nghiệp với trách nhiệm giải trình.

Tầm nhìn đó, tư tưởng đó tạo ra những cơ hội, dư địa cải cách hết sức rộng lớn.