35 năm quan hệ hợp tác Việt Nam - Liên hợp quốc

35 năm trước đây, ngày 20 tháng 9 năm 1977, Việt Nam chính thức tham gia Liên hợp quốc (LHQ), trở thành thành viên thứ 149 của tổ chức đa phương lớn nhất thế giới này. Sự kiện này đã mở ra một thời kỳ mới cho ngoại giao đa phương Việt Nam với những đóng góp quan trọng vào thành công của công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, góp phần nâng cao vị thế Việt Nam trên trường quốc tế mà đỉnh cao là việc Việt Nam hoàn thành xuất sắc vai trò Ủy viên không thường trực Hội đồng bảo an LHQ nhiệm kỳ 2008-2009.

Ngay từ những ngày đầu lập nước, ngoại giao đa phương đã được Đảng và Nhà nước quan tâm, coi trọng như một mũi tiến công sắc bén trên mặt trận tổng hợp đấu tranh vì độc lập dân tộc. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi nhiều thư, điện cho Chủ tịch Đại hội đồng LHQ, các đại diện của Mỹ, Liên Xô, Trung Quốc, Anh… “yêu cầu các ngài công nhận nền độc lập ấy và nhận chúng tôi vào Hội đồng Liên hợp quốc.”[1] Mặc dù các yếu tố chính trị và lịch sử chưa cho phép Việt Nam có thể sớm gia nhập LHQ, cuộc đấu tranh chính nghĩa và anh hùng của nhân dân ta vì độc lập, tự do và thống nhất đất nước và những đóng góp to lớn của Việt Nam đối với phong trào hòa bình, dân chủ và tiến bộ xã hội trên thế giới đã tạo cho Việt Nam sự ủng hộ to lớn và rộng rãi trên toàn thế giới. Chính vì lẽ đó, chỉ hai năm sau khi đất nước thống nhất, Việt Nam đã nhanh chóng được các nước trên thế giới công nhận và kết nạp vào LHQ, tổ chức có sứ mệnh duy trì hòa bình và an ninh trên thế giới này.

Trải qua 35 năm, quan hệ Việt Nam - LHQ đã có những bước phát triển vượt bậc trên tất cả phương diện từ văn hóa, giáo dục-xã hội, kinh tế-thương mại cho đến an ninh-chính trị và trên nhiều cấp độ từ phối hợp thực hiện các chương trình quốc gia, khu vực cho đến việc tham gia chia sẻ trách nhiệm, hợp tác giải quyết các vấn đề toàn cầu. Trong bức tranh tổng thể về quan hệ giữa Việt Nam và LHQ hơn ba thập kỷ qua, nổi lên những nét chính sau:

1. LHQ, diễn đàn đa phương quan trọng để triển khai thành công đường lối đối ngoại của Đảng và Nhà nước ta

Trong suốt quá trình tham gia LHQ, Việt Nam luôn tiến hành chính sách đối ngoại độc lập tự chủ, hòa bình, rộng mở, đa phương hoá, đa dạng hoá quan hệ quốc tế; bạn bè thấy ở Việt Nam một người bạn, đối tác tin cậy, có trách nhiệm với cộng đồng quốc tế.

Trong những năm 80 của thế kỷ trước, khi đất nước còn khó khăn sau chiến tranh, bằng việc vận dụng sáng tạo tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh về “thêm bạn, bớt thù” và đường lối đối ngoại của Đảng “mở rộng sự hợp tác và tranh thủ sự ủng hộ quốc tế”, quan hệ với LHQ đã giúp phá thế bao vây, cấm vận, góp phần củng cố môi trường hòa bình, an ninh đồng thời tranh thủ các nguồn lực đẩy mạnh phát triển kinh tế-xã hội.

Bước sang giai đoạn hội nhập quốc tế từ những năm 1990 đến nay, trên cơ sở chủ trương của Đảng về "đa dạng hóa, đa phương hóa quan hệ”, “sẵn sàng là bạn”, “đối tác tin cậy”, “thành viên có trách nhiệm”, và “chủ động, tích cực hội nhập quốc tế”, ta đã tích cực, chủ động tham gia các công việc tại LHQ, góp phần nâng cao vị thế quốc tế, đấu tranh bảo vệ các lợi ích thiết thân của ta nhất là trên các vấn đề an ninh, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, đồng thời tích cực phối hợp với các nước bạn bè vận động, đấu tranh vì hoà bình, độc lập dân tộc và phát triển, đề cao các nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế và Hiến chương LHQ, trong đó có nguyên tắc tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, giải quyết hòa bình các tranh chấp. Tại các cơ chế quan trọng của LHQ như Đại hội đồng, Hội đồng Kinh tế-Xã hội (ECOSOC), Việt Nam đóng góp tích cực vào việc xây dựng các mối quan hệ quốc tế công bằng, lành mạnh hơn, đảm bảo lợi ích chính đáng của tất cả các thành viên, nhất là các nước đang phát triển.

Lãnh đạo cấp cao của Việt Nam đã tham dự và có nhiều ý kiến đóng góp quan trọng về phương hướng, ưu tiên của LHQ tại các diễn đàn của LHQ, đặc biệt là tại các Hội nghị Thượng đỉnh Thiên niên kỷ (năm 2000), Hội nghị Thượng đỉnh kỷ niệm 65 năm ngày thành lập LHQ (năm 2010), Hội nghị LHQ về Phát triển bền vững (2012). Ta cũng đã đón nhiều đoàn cấp cao của LHQ đến thăm Việt Nam, trong đó có các Tổng Thư ký LHQ như ông Cô-phi A-nan (2006), ông Ban Ki-mun (2010), qua đó góp phần thắt chặt hơn nữa quan hệ Việt Nam – LHQ. Thông qua các hoạt động tiếp xúc cấp cao này, ta đã thúc đẩy hợp tác song phương và quan hệ với các đối tác, cơ chế khác như ASEAN, APEC, ASEM, Cộng đồng Pháp ngữ, Phong trào Không liên kết (KLK).

Ghi nhận những đóng góp nhiều mặt của Việt Nam vào công việc của LHQ, các quốc gia thành viên đã nhiều lần tín nhiệm bầu Việt Nam vào cơ chế lãnh đạo của LHQ như Phó Chủ tịch Ðại hội đồng LHQ, Chủ tịch Ðại hội đồng Tổ chức Nông nghiệp và Lương thực (FAO), thành viên ECOSOC, Ủy ban Nhân quyền. Nổi bật nhất là việc Việt Nam đã được bầu làm Uỷ viên không thường trực Hội đồng Bảo an (HĐBA) LHQ nhiệm kỳ 2008-2009 và đã hoàn thành xuất sắc trọng trách này, được Tổng Thư ký LHQ và các nước thành viên đánh giá cao, qua đó góp phần nâng cao uy tín, vị thế quốc tế của Việt Nam đồng thời khẳng định đường lối đối ngoại đúng đắn của Đảng và Nhà nước ta.

2. Việt Nam: Thành viên tích cực của LHQ - luôn nỗ lực tham gia đóng góp tích cực, có trách nhiệm vào các công việc của LHQ

Trên mọi cương vị và lĩnh vực hợp tác với LHQ, Việt Nam luôn cố gắng hoàn thành trách nhiệm thành viên, chủ động đưa ra nhiều sáng kiến thiết thực, phấn đấu vì các mục tiêu chung của LHQ. Về hòa bình-an ninh, là một nước từng gánh chịu nhiều hậu quả nặng nề của chiến tranh, Việt Nam luôn ủng hộ các mục tiêu hàng đầu của LHQ là duy trì hòa bình và an ninh quốc tế, chống chạy đua vũ trang, giải trừ quân bị, ngăn ngừa và giải quyết các tranh chấp, xung đột quốc tế bằng biện pháp hòa bình, tăng cường quan hệ hữu nghị giữa các dân tộc. Việt Nam đã trở thành thành viên của nhiều điều ước quốc tế về chống vũ khí huỷ diệt hàng loạt, chống khủng bố và hợp tác chặt chẽ với LHQ và các nước trong các vấn đề này. Ta đã được bầu làm Chủ tịch luân phiên Hội nghị giải trừ quân bị trong khóa họp đầu năm 2009. Hiện nay, chúng ta cũng đang chuẩn bị để tham gia một cách có hiệu quả vào hoạt động gìn giữ hòa bình của LHQ (PKO), phù hợp với điều kiện và khả năng của Việt Nam. Ở khu vực, Việt Nam đã chủ động đóng góp tiếng nói về những vấn đề liên quan đến hòa bình, ổn định, hợp tác ở khu vực, đưa Ðông Nam Á trở thành một khu vực hòa bình, hữu nghị, hợp tác, không có vũ khí hạt nhân và đang hướng tới hình thành một Cộng đồng ASEAN vững mạnh.

Trên lĩnh vực hợp tác-phát triển, Việt Nam được LHQ đánh giá cao về việc hoàn thành trước thời hạn nhiều Mục tiêu phát triển Thiên niên kỷ (MDGs), luôn sẵn sàng chia sẻ kinh nghiệm của mình trong việc thực hiện các chương trình hành động của LHQ về phát triển xã hội, môi trường, an ninh lương thực, nhà ở, quyền con người, dân số, phụ nữ, trẻ em, phòng chống HIV/AIDS. Nhằm chủ động đóng góp vào việc đổi mới hệ thống phát triển của LHQ, từ năm 2006 Việt Nam là một trong tám nước thực hiện thí điểm sáng kiến Sáng kiến "Thống nhất hành động" và đang triển khai thành công Sáng kiến này.

Tại các diễn đàn LHQ, ta tích cực tham gia thảo luận để giải quyết các vấn đề quan tâm chung về kinh tế, xã hội, văn hóa, nhân đạo và bảo đảm quyền con người, đồng thời đóng góp vào việc cải tổ các cơ quan LHQ theo hướng mở rộng minh bạch, dân chủ và hiệu quả. Trên cương vị Chủ tịch HĐBA tháng 7/2009, Việt Nam lần đầu tiên đưa ra sáng kiến tham vấn các thành viên LHQ về báo cáo công tác năm của HĐBA và được nhiều nước đánh giá cao. Để đóng góp nhiều hơn nữa vào các công việc chung, ta đang tích cực vận động ứng cử vào Hội đồng Nhân quyền (HĐNQ) nhiệm kỳ 2014 - 2016, ECOSOC (2016 – 2018), và HĐBA (2020-2021).

Là một thành viên có trách nhiệm, Việt Nam đã nghiêm túc tuân thủ và thực hiện các nghĩa vụ thành viên của các điều ước quốc tế, trong đó có việc hoàn thành Báo cáo quốc gia thực hiện các Công ước LHQ mà Việt Nam là thành viên và các Nghị quyết của HĐBA. Với chủ trương coi trọng hợp tác, đối thoại với các nước, các cơ chế trong và ngoài LHQ về các vấn đề cùng quan tâm, Việt Nam đã đón nhiều đoàn chuyên gia, đại diện đặc biệt của LHQ như các đoàn Báo cáo viên đặc biệt về các vấn đề thiểu số, đói nghèo, y tế (2010-2011), đoàn chuyên gia Ủy ban 1737 của HĐBA (2012).

3. LHQ đóng góp tích cực vào quá trình xây dựng và phát triển tại Việt Nam

Có thể nói các tổ chức LHQ luôn đồng hành với các kế hoạch, chương trình phát triển quốc gia của Việt Nam. Trong những năm đất nước ta bị bao vây, cấm vận, nguồn viện trợ của LHQ đã góp phần đáp ứng những yêu cầu thiết yếu của Việt Nam, khắc phục những khó khăn kinh tế-xã hội sau chiến tranh, nhất là về giáo dục, y tế, chăm sóc, bảo vệ bà mẹ, trẻ em và kế hoạch hoá gia đình. Trong khoảng 15 năm gần đây, hệ thống phát triển của LHQ tiếp tục hỗ trợ Việt Nam trên nhiều lĩnh vực quan trọng trong thời kỳ đổi mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa như đảm bảo phát triển bền vững và tăng cường khả năng hội nhập quốc tế của Việt Nam, giúp nâng cao năng lực, thể chế luật pháp, cải cách hành chính, xóa đói giảm nghèo cũng như đối phó với nhiều vấn đề xã hội phức tạp như phòng chống ma túy, HIV/AIDS, dịch bệnh, thiên tai. Quan hệ giữa Việt Nam với các tổ chức trong hệ thống LHQ tiếp tục được củng cố, với nhiều dự án, chương trình cụ thể trên nhiều lĩnh vực phù hợp với yêu cầu của ta hiện nay như tư vấn chính sách kinh tế (UNDP), an ninh lương thực (FAO, IFAD), bảo vệ sức khỏe (WHO, UNAIDS), môi trường và biến đổi khí hậu (UNDP, UNEP). Hàng năm các tổ chức LHQ vẫn dành cho Việt Nam hàng chục triệu USD viện trợ. Nguồn vốn, tri thức, kinh nghiệm từ hệ thống LHQ là một trong những nguồn ngoại lực quan trọng góp phần vào những thành tựu phát triển kinh tế-xã hội của Việt Nam, đặc biệt là việc thực hiện các Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ (MDGs) do LHQ đề ra.

Đầu năm nay, Việt Nam và LHQ cũng đã ký Kế hoạch hợp tác chung giai đoạn 2012-2016 với ba lĩnh vực trọng tâm là tăng trưởng bền vững, tăng cường tiếp cận các dịch vụ thiết yếu có chất lượng, bảo trợ xã hội, và thúc đẩy quản trị công nhằm hỗ trợ Việt Nam thực hiện hiệu quả Chiến lược Phát triển kinh tế-xã hội giai đoạn 2011-2020 và Kế hoạch Phát triển kinh tế-xã hội giai đoạn 2011-2015. Điều này thể hiện cam kết hợp tác chặt chẽ giữa Việt Nam và LHQ.

Trên tinh thần chủ động, tích cực hội nhập quốc tế mà Đại hội Đảng XI đã đề ra và với vị thế có được từ những thành tựu to lớn của quá trình đổi mới và kinh nghiệm 35 năm hợp tác với LHQ, trong những năm tới chúng ta sẽ tiếp tục tăng cường hoạt động ngoại giao đa phương và hợp tác với LHQ để chủ động, tích cực hội nhập quốc tế, góp phần giữ vững môi trường hoà bình, thuận lợi cho đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá, bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ; nâng cao vị thế của đất nước; góp phần tích cực vào cuộc đấu tranh vì hoà bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội trên thế giới.

-----------------------------------------

[1] Hồ Chí Minh, “Điện văn gửi các ông Ăngđrê Grômưcô-Đại diện Liên Xô, Giêm Biếcnơ-Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ, Bác sỹ Cố Duy Quân-Đại diện Trung Quốc tại Hội đồng Liên hợp quốc”, Hồ Chí Minh Toàn tập, NXB Chính trị Quốc gia, tập 4, trang 157.