VQG Núi Chúa được thành lập vào tháng 7-2003, trên cơ sở chuyển hạng từ Khu Bảo tồn thiên nhiên Núi Chúa, tiền thân là Ban Quản lý rừng phòng hộ ven biển Thuận Bắc được thành lập vào tháng 8-1993. Tổng diện tích tự nhiên VQG Núi Chúa 29.865 ha, trong đó: Diện tích đất liền: 22.513 ha, diện tích trên biển: 7.352 ha, vùng đệm 7.350 ha.
Ninh Thuận là một tỉnh ven biển cực Nam Trung Bộ, khí hậu ở đây thuộc loại hình khô nóng, khắc nghiệt, lượng mưa trung bình hàng năm ở một số vùng thuộc loại thấp nhất của cả nước, VQGa Núi Chúa là khu hệ rừng khô hạn tự nhiên nằm trong vùng khô hạn nhất của tỉnh, là nơi có hệ sinh thái rừng khô hạn đặc trưng hiếm thấy ở nước ta với nhiều tập đoàn sinh vật quần tụ rất phong phú và đa dạng về số lượng cũng như chủng loài. Ngoài ra, VQGa Núi Chúa có chiều dài bờ biển 24,96 km, bờ biển bao bọc theo 2 hướng: Đông - Nam và Đông - Bắc, tạo ra hệ sinh thái biển mang tính đặc trưng của vùng, có tiềm năng lớn để phát triển các loại hình du lịch sinh thái. Trong Vườn, có các sinh cảnh rừng tự nhiên, các đồi núi, vùng ven biển, 18 bãi biển có cảnh quan rừng và vùng biển rất đẹp như: Bình Tiên, Vĩnh Hy, Thái An...
Vẻ đẹp tự nhiện của Hang Rái (Ninh Hải) luôn thu hút đông du khách đến tham quan. Ảnh: Văn Nỷ
Một địa chỉ được nhiều người tìm đến khi đặt chân tới VQG Núi Chúa là Hồ treo trên núi Đá Vách, đây là một hiện tượng thiên nhiên kỳ thú và độc đáo: Mặt hồ tự nhiên có đường kính 70 - 80m, tuy nằm trong vùng cực khô nhưng quanh năm vẫn còn nước, ven hồ có nhiều vỉa đá nổi nhấp nhô, cảnh vật như một "hòn non bộ", nếu được tôn tạo sẽ là một điểm tham quan du lịch đầy hấp dẫn về rừng nhiệt đới ẩm. Ngược dòng suối Lồ Ồ, Đồng Nha, Kiền Kiền có nhiều thác nước chiều cao không quá 5m nhưng trên nền đá hoa cương, dòng nước tự nhiên gọt dũa mài nhẵn theo thời gian tạo ra cảnh quan đẹp và mát mẻ. Vào những ngày nghỉ, ngày lễ có không ít khách từ các nơi về đây thăm và nghỉ ngơi.
Phía tây VQG Núi Chúa là trục đường QL1A, hàng ngày chứng kiến biết bao lượt khách qua lại trên tuyến đường từ Nam ra Bắc. Hành khách được chiêm ngưỡng sinh cảnh tự nhiên được bao phủ bởi màu xanh của thảm thực vật rừng làm dịu đi cái nắng nóng của một vùng khô hạn. Nổi lên giữa thảm rừng truông gai là những vỉa đá hoa cương Paba lấp lánh dưới ánh mặt trời như những nét chấm phá của bức tranh thiên nhiên. Đặc biệt trong kiểu rừng truông gai khô hạn có không ít cây có giá trị và vẻ đẹp tự nhiên không thua kém gì cây cảnh Bon sai có bàn tay chăm chút của con người
Với lợi thế về vị trí, địa hình, địa thế, cảnh quan tự nhiên đặc biệt là vẻ đẹp quyến rũ của các thềm và rạn san hô, nơi đây rất thích hợp để phát triển khu du lịch biển với các loại hình: Thể thao biển, tắm biển và nghỉ dưỡng.
VQG Núi Chúa có các điểm tham quan lý thú: Núi Đá Vách, suối Lồ Ồ, Hang Rái và Ao Hồ (hồ trên núi); di tích lịch sử CK19 (thôn Vĩnh Hy - Vĩnh Hải); suối Đồng Nha, nhà Mát (xã Phương Hải); suối Kiền Kiền, thác Đá Thao (thôn Kiền Kiền, xã Lợi Hải); suối Tiên, bãi biển Bình Tiên (xã Công Hải) tạo nên một bức tranh duyên dáng, nguyên sơ và quyến rũ du khách đến từ mọi nơi.
Phạm Châu Hoành