Hệ thống nhà tù tàn bạo ở Côn Đảo được hình thành từ năm 1862, ngay sau khi thực dân Pháp chiếm được 3 tỉnh miền Đông thuộc Nam kỳ. Từ đó đến năm 1975, suốt 113 năm, Côn Đảo được mệnh danh là “địa ngục trần gian” - nơi lưu đày, giam cầm những người chống lại chủ nghĩa thực dân Pháp và chế độ Sài Gòn cũ. Và nơi đây cũng đã thấm biết bao máu xương của hàng chục nghìn chiến sĩ qua nhiều thế hệ người Việt yêu nước trên từng gốc cây, ngọn cỏ. Nó là minh chứng cho cuộc chiến đấu oai hùng của dân tộc xuyên suốt hàng thế kỷ.

Du khách lại có những phút giây lắng đọng với truyền thống đấu tranh đầy tự hào của các thế hệ chiến sĩ cách mạng Việt Nam yêu nước qua các cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ từ hệ thống nhà tù Côn Đảo do thực dân Pháp xây dựng từ năm 1862. Chính tại đây, thực dân Pháp đã giam cầm, gông cùm, xiềng xích và dùng đủ các đòn tra tấn tàn bạo nhất, để hòng dập tắt ý chí của các chiến sĩ cách mạng luôn đấu tranh vì độc lập tự do và giải phóng dân tộc. Dấu ấn tố cáo đanh thép nhất cho sự dã man của chế độ nhà tù khét tiếng này chính là khu biệt lập Chuồng Cọp do thực dân Pháp xây dựng năm 1940, khu biệt lập Chuồng Bò do Mỹ xây dựng năm 1930 được mở rộng thêm vào năm 1963, và nhà tù Phú Bình được mệnh danh “chuồng cọp kiểu Mỹ” xây dựng năm 1971. Điều này còn phần nào được “khẳng định” khi tháng 5/2012, Nhà tù Côn Đảo được công nhận kỷ lục Guiness châu Á về “Hệ thống di tích lịch sử nhà tù trên đảo lớn nhất”.

Cùng với hệ thống nhà tù nghĩa trang Hàng Dương là nơi yên nghỉ của những người con ưu tú của Tổ quốc: Nguyễn An Ninh, Lê Hồng Phong, Võ Thị Sáu… và hàng chục nghìn liệt sĩ vô danh khác. Trong đó, người liệt nữ Võ Thị Sáu ra đi khi mới 16 tuổi vẫn là bài ca về chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam bất diệt, lưu danh cho thế hệ hôm nay và mai sau.

Nguyễn Minh Phương