Ngày Xuân nói chuyện trầu cau

Lá trầu, quả cau là hình ảnh rất đỗi quen thuộc đối với bao thế hệ người Việt Nam. Đó có thể là câu chuyện kể của bà, của mẹ về sự tích trầu cau, những dòng thơ ca, tục ngữ...

Tuy ngày nay, trầu cau đã không còn hiện hữu nhiều trong đời sống, nhưng trong các nghi lễ cưới, hỏi, cúng kính, đặc biệt vào dịp Tết, miếng trầu, quả cau vẫn còn được giữ như một nét đẹp truyền thống của dân tộc; là sợi dây gắn kết mối quan hệ gia đình, tộc họ, cộng đồng. Do đó, khi nhắc về trầu cau, chúng ta luôn có nhiều câu chuyện để nói đến...

Giống như bao gia đình Việt ngày Tết, bà Mai Thị Phước, ở thôn Tân Lập 2, xã Lương Sơn (Ninh Sơn) tất bật chuẩn bị sửa soạn nhà cửa đón xuân mới thêm phần sung túc. Trong chiếc giỏ xách từ chợ về, đầy ấp gạo nếp, hoa, quả còn có liễn trầu, quả cau và ít vôi được bà cất gọn một bên để tránh bị dập nát. Đối với bà, trầu, cau là vật phẩm không thể thiếu trong mâm cúng thần, tổ tiên vào dịp rằm, cuối tháng, nhất là dịp Tết, đĩa trầu, cau lại càng trịnh trọng, kỹ lưỡng hơn. Nó thể hiện sự tôn trọng với tổ tiên, bề trên cũng như điềm lành mang lại hạnh phúc, ấm no cho gia đình. Vì vậy, trong khâu lựa chọn trầu, cau được bà hết sức chú trọng, đó là: Lá trầu và quả cau không bị đốm vàng, màu phải xanh mướt và thon đều mới đạt chuẩn. Sau đó, bà gọi các con, cháu để cùng nhau têm lá trầu, bổ cau, vừa kể những câu chuyện đã qua, những ước vọng trong năm mới. Bà Phước chia sẻ: Ngày trước, lá trầu, quả cau, hủ vôi xuất hiện trong mọi hoạt động của đời sống. Người ta sử dụng như một món ăn mỗi ngày, tiếp chuyện với khách, trong các dịp lễ, Tết. Hiện nay, hình ảnh trầu cau đang bị bó hẹp dần. Tuy vậy, những gì thuộc về phong tục, tập quán, mang nét đẹp văn hóa thì vẫn tồn tại. Tôi mong rằng việc chỉ dẫn con, cháu bày biện trầu cau là cách để giúp thế hệ mai sau kế thừa, duy trì nét đẹp văn hóa.

Bà Mai Thị Phước, thôn Tân Lập, xã Lương Sơn (Ninh Sơn) và các cháu chuẩn bị đĩa trầu cau dâng cúng tổ tiên.

Trầu cau trong dịp Tết không chỉ gắn liền với các nghi lễ, nghi thức, mà còn là câu chuyện của những người giữ gìn nghề truyền thống trên địa bàn tỉnh ta. Từng nổi tiếng với câu truyền miệng “Nhất trầu Ma Nương, nhì trầu Thuận Hòa” (Ma Nương là tên gọi xưa của thôn Đắc Nhơn 1, xã Nhơn Sơn, Ninh Sơn ngày nay) như ngầm khẳng định vị ngon, nổi tiếng của cây trầu nơi đây. Hiện nay, thôn Đắc Nhơn 1 là một trong số rất ít vùng còn giữ lại nghề trồng trầu cau trên địa bàn tỉnh. Những ngày cận Tết, có dịp đến nơi đây, ngoài vẻ đẹp hương sắc mùa xuân, đường làng, ngõ xóm rộng mở, chúng tôi còn ấn tượng hơn với những khoảng vườn vuông vức, thoang thoảng là mùi thơm nồng của lá trầu đưa theo làn gió. Đứng từ xa, những ngôi nhà trong thôn nhìn na ná nhau với một khoảng đất trồng lá trầu, những rặng cau cao vút đung đưa trong gió và giếng nước rêu phong... Khung cảnh ấy làm tôi nhớ đến những bức tranh về làng quê thanh bình trong các quyển tạp chí, sách giáo khoa, tranh ảnh từng nhìn thấy. Dạo quanh thôn và trò chuyện với những người dân, chúng tôi có thêm nhiều góc nhìn, trải nghiệm thú vị về vùng đất này hơn. Bà con kể lại rằng cây trầu, cau đã được trồng rất lâu. Nhà nào cũng trồng với mục đích làm hàng rào và phục vụ việc ăn trầu, cau. Cứ thế, cây trầu, cau bén duyên, bén rễ, trở thành cây trồng lâu đời của địa phương. Dù hiện nay, số lượng hộ trồng trầu, cau tại thôn đã giảm hẳn so với trước, nhưng vẫn còn nhiều hộ giữ được nghề truyền thống và có nguồn thu nhập ổn định. Đơn cử như nhà ông Nguyễn Văn Đại, trong khoảng vườn chỉ rộng hơn 200m2, ông trồng 65 gốc trầu, cau. Nhàn nhã mỗi tháng, vườn cho thu hoạch 2 lần, với số tiền hơn 1 triệu đồng. Ông chia sẻ: Tuy diện tích nhỏ nhưng trồng trầu, cau không tốn nhiều công và chi phí, lại cho thu hoạch quanh năm, giúp gia đình trang trải nhiều chi phí sinh hoạt. Đặc biệt là dịp cận và sau Tết, giá thu mua tăng cao gấp 2-4 lần, cũng là lúc bà con phấn khởi nhất. Chính vì lẽ đó mà người dân vẫn gắn bó, yêu mến cái nghề này lắm. Cây cũng không phụ lòng người, tươi tốt quanh năm.

Ông Dương Ngọc Phận, Trưởng thôn Đắc Nhơn 1 cho biết: Toàn thôn có gần 30 hộ trồng trầu, cau. Chủ yếu đất trồng nằm trong khuôn viên nhà nên diện tích không lớn, khoảng từ 100-500m2. Nhiều hộ nhờ cây trầu cau mà nuôi con cái ăn học, tiết kiệm xây dựng, sửa chữa nhà cửa khang trang. Bên cạnh giá trị kinh tế thì các vườn trầu, cau còn góp phần tô điểm diện mạo vùng nông thôn.

Ngày trước, lá trầu, quả cau, hủ vôi xuất hiện trong mọi hoạt động của đời sống. Người ta sử dụng như một món ăn mỗi ngày, tiếp chuyện với khách, trong các dịp lễ, Tết.