I- HUYỆN THUẬN BẮC:
Năm 2005, Chính phủ ra Nghị định thành lập huyện Thuận Bắc trên cơ sở điều chỉnh địa giới tách ra từ huyện Ninh Hải. Huyện Thuận Bắc có 31.993ha diện tích tự nhiên với 6 xã là đơn vị hành chính trực thuộc: xã Phước Chiến, Phước Kháng, Công Hải, Lợi Hải, Bắc Phong và Bắc Sơn. Huyện lỵ tại xã Lợi Hải.
Một góc trung tâm huyện lỵ Thuận Bắc ngày nay. Ảnh: Sơn Ngọc
Thực ra tên huyện Thuận Bắc có quá trình hình thành, thay đổi nhiều lần. Đầu thế kỷ XX, phủ Ninh Thuận tổ chức thành 5 tổng ở đồng bằng, vùng Thuận Bắc thuộc tổng Mỹ Tường, một phần tổng Đắc Nhơn. Năm 1946, chính quyền Cách mạng tỉnh Ninh Thuận lập 3 huyện: Ninh Sơn (gồm: tổng É Lâm và Tà Dương), huyện Ninh Hải Hạ (gồm: tổng Mỹ Tường và Kinh Dinh), huyện Ninh Hải Thượng. Vùng Thuận Bắc thuộc tổng Mỹ Tường. Tháng 8-1948, Tỉnh ủy Ninh Thuận đã thành lập các huyện mới, trong đó có huyện Thuận Bắc (gồm 8 xã: Bắc Trạch, Bắc Phong, Bắc Thủy, Bắc Quang, Bắc Lâm, Bắc Xuyên, Bắc Hải, Bắc Khánh). Tháng 8-1954, do yêu cầu lãnh đạo kháng chiến, Tỉnh ủy Ninh Thuận giải thể các huyện, tổ chức toàn tỉnh thành: 5 vùng (I, II, III, IV, V) ở đồng bằng và thị xã Phan Rang–Tháp Chàm, 2 huyện miền núi Bác Ái và Anh Dũng như cũ. Huyện Thuận Bắc và Ninh Hải ngày nay bao gồm vùng I, V và một số thôn vùng IV.
Tháng 10-1965, Tỉnh ủy Ninh Thuận lập lại huyện Thuận Bắc, Thuận Nam, An Phước đến năm 1975. Năm 1976 đổi tên Thuận Bắc thành huyện Ninh Hải, 2 xã Phước Chiến, Phước Kháng nhập về Ninh Hải.
Năm 2005, điều chỉnh huyện Ninh Hải, thành lập huyện Thuận Bắc như ngày nay.
II- HUYỆN THUẬN NAM:
Năm 2009, Chính phủ ra Nghị định thành lập huyện Thuận Nam trên cơ sở điều chỉnh địa giới tách ra từ huyện Ninh Phước. Huyện Thuận Nam có 56.452,62ha diện tích tự nhiên với 8 xã là đơn vị hành chính trực thuộc: Cà Ná, Phước Diêm, Phước Ninh, Phước Nam, Phước Minh, Phước Dinh, Nhị Hà và Phước Hà.
Khởi nguyên thời các Chúa Nguyễn ngày xưa, huyện Thuận Nam là một phần huyện An Phước. Trong thời chế độ thực dân, vùng Thuận Nam thuộc địa bàn An Phước.
Tháng 8-1948, Tỉnh ủy Ninh Thuận đã thành lập các huyện mới, trong đó có huyện Thuận Nam. Để phù hợp với tên huyện Thuận Nam, các xã đổi tên lại: xã Tranh Đấu thành xã Nam Khuê; xã Quyết Tiến thành xã Nam Hà; xã Kiến Quốc thành xã Nam Tú; xã Tự Do thành xã Nam Chính; xã Xã Hội thành xã Nam Lộ; xã Thống Nhất thành xã Nam Cường; xã Tiền Phong thành xã Nam Hùng; xã Tân Dân thành xã Nam Điền; xã Phú Cường thành xã Nam Đồng; xã Đại Đồng thành xã Nam Thọ (*).
Tháng 8-1954, Tỉnh ủy Ninh Thuận giải thể các huyện, tổ chức toàn tỉnh thành: 5 vùng ở đồng bằng và thị xã Phan Rang–Tháp Chàm, 2 huyện miền núi Bác Ái và Anh Dũng như cũ. Huyện Thuận Nam ngày nay bao gồm vùng II. Tháng 10-1965, lập lại huyện Thuận Nam từ vùng II duy trì cho đến năm 1975. Tháng 8-1975, Thường vụ Tỉnh ủy Ninh Thuận thành lập huyện An Phước bao gồm cả huyện Thuận Nam nhập lại.
Năm 2009, điều chỉnh huyện Ninh Phước, thành lập huyện Thuận Nam như hiện nay n
(*) Ban Chấp hành Đảng bộ huyện Ninh Phước: Lịch sử Đảng bộ huyện Ninh Phước (1930–2000).
Đình Hy