Xuân này kháng chiến đã năm xuân
Nhiều xuân kháng chiến càng gần thành công.
(Thơ chúc Tết Tân Mão 1951)
Thơ cổ thường dùng Thu, Đông để chỉ 1 năm (Ba thu dồn lại, một ngày dài ghê - Truyện Kiều). Ở đây Bác lại dùng XUÂN: năm xuân tức là 5 năm. Thật là mới mẻ, sáng tạo và phù hợp với không khí một bài thơ xuân. Bác còn dùng XUÂN để chỉ tuổi-tuổi của nước và của Đảng:
Mừng nhà nước ta mười lăm xuân xanh!
Mừng Đảng chúng ta đã ba mươi tuổi trẻ!
(Thơ mừng năm mới-Xuân năm 1960)
Từ XUÂN kết hợp với xanh để thành xuân xanh chỉ tuổi trẻ. Câu trên “mười lăm xuân xanh”, câu “dưới ba mươi tuổi trẻ” làm cho ý thơ khỏe khoắn, phơi phới niềm tin, cảm hứng thơ xuân in rõ dấu ấn thời đại.Trong thơ nói về tuổi già, từ XUÂN được Bác dùng như một tính từ đối lập với già là trẻ:
Sáu mươi tuổi còn xuân chán,
So với ông Bành vẫn còn thiếu niên.
Người viết câu thơ ấy phải trẻ trung, yêu đời biết bao! “Không gì vui bằng mắt Bác Hồ cười - Quên tuổi già tươi mãi tuổi đôi mươi” (Tố Hữu). Ngay từ khi sắp từ giã cuộc sống thì sự trẻ trung, yêu đời ấy vẫn thấm trong Di chúc, trong một từ xuân kỳ diệu “Khi người ta đã “ngoài 70 xuân...” (“ngoài 70 tuổi gợi ý già nhưng “ngoài 70 xuân” thì lại đầy sức trẻ). Từ "Xuân" còn được Bác dùng để nói lên niềm vui và sự chiến thắng. Trong bài thơ cuối cùng của Bác, niềm vui ấy vẫn bừng sáng lên một sắc xuân chiến thắng:
Mừng thấy miền Nam luôn thắng lớn,
Một năm là cả bốn mùa xuân.
Trong nguyên văn: Một năm cả 4 mùa đều là xuân - có nghĩa là cả 4 mùa đều tràn đầy niềm vui và chiến thắng.
Những từ XUÂN được Bác dùng thật tài tình, biến hóa. Nhưng sáng tạo nhất, hàm chứa nhiều ý nghĩa phong phú nhất, phải nói đến từ XUÂN trong câu thơ về Tết trồng cây, Bác viết vào xuân 1965:
Mùa xuân là tết trồng cây,
Làm cho đất nước càng ngày càng Xuân.
XUÂN ở đây là tính từ, bao hàm nhiều ý nghĩa: xanh tươi, trẻ đẹp, trù phú, đầy sức sống, phát triển... để nói lên đất nước trong mùa xuân vĩnh viễn. Từ xuân mở ra một tương lai bát ngát, bới lòng người viết cũng tràn đầy sức xuân.
Nguyễn Tấn Tuấn