Để chuẩn bị trực tiếp cho cuộc vận động Cách mạng tháng Tám 1945, ngày 22-12-1944, theo Chỉ thị của lãnh tụ Hồ Chí Minh, Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân, tiền thân của Quân đội nhân dân Việt Nam, được thành lập tại khu rừng Trần Hưng Đạo (châu Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng), do đồng chí Võ Nguyên Giáp chỉ huy. Vừa mới ra đời, Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân đã giành thắng lợi trong hai trận đánh đồn Phai Khắt (ngày 25-12-1944) và Nà Ngần (ngày 26-12-1944), gây tiếng vang lớn, mở đầu cho những trang sử hào hùng của quân đội ta. Tháng 5-1945, Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân, Cứu quốc quân cùng các tổ chức vũ trang cách mạng khác hợp nhất thành Việt Nam Giải phóng quân.
Tháng Tám năm 1945, thời cơ xuất hiện, dưới sự lãnh đạo của Trung ương Đảng, đội quân cách mạng làm nòng cốt cùng đồng bào tiến hành cuộc tổng khởi nghĩa “long trời, lở đất” giành chính quyền trên phạm vi toàn quốc, lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa - Nhà nước công nông đầu tiên ở Đông Nam Á, mở ra kỷ nguyên mới độc lập, tự do cho dân tộc.
Ngày 22-12-1944 Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân được thành lập
do Đại tướng Võ Nguyên Giáp đứng đầu.
Nhưng không lâu sau, thực dân Pháp trở lại xâm lược nước ta. Chúng hy vọng đội quân xâm lược nhà nghề được trang bị vũ khí hiện đại sẽ nhanh chóng tiêu diệt quân đội nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa non trẻ, nhanh chóng kết thúc chiến tranh, lập lại chế độ cai trị như cũ. Trước vận mệnh đất nước lâm nguy, toàn thể quân dân Việt Nam cùng nhau đoàn kết dưới ngọn cờ của Đảng và Chính phủ kháng chiến do Chủ tịch Hồ Chí Minh đứng đầu, nêu cao quyết tâm chiến đấu “thà hy sinh tất cả chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ”. Trong cuộc đối đầu đầy cam go thử thách này, Quân đội nhân dân đóng vai trò nòng cốt, không ngừng phát triển, càng đánh càng mạnh, thể hiện nổi bật qua tổng số 44 chiến dịch khác nhau. Đặc biệt, cuộc tiến công chiến lược Đông Xuân 1953-1954, mà đỉnh cao là chiến dịch Điện Biên Phủ (1954) “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu” đã kết thúc thắng lợi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Lần đầu tiên trong lịch sử đương đại, một quân đội cách mạng trang bị thô sơ đã đánh bại hoàn toàn đội quân nhà nghề của một cường quốc thực dân, cổ vũ mạnh mẽ phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc trên thế giới.
Sau khi thực dân Pháp thất bại, đế quốc Mỹ liền nhảy vào xâm lược, âm mưu biến miền Nam nước ta thành thuộc địa kiểu mới, căn cứ quân sự, rồi dùng miền Nam làm bàn đạp để tiến công miền Bắc, ngăn chặn làn sóng cách mạng tại khu vực Đông Nam Á. Đặc biệt, từ năm 1965, Mỹ ồ ạt đưa quân viễn chinh, quân một số nước đồng minh cùng nhiều loại vũ khí trang bị, phương tiện chiến tranh hiện đại sang trực tiếp tham chiến tại miền Nam, đồng thời mở cuộc chiến tranh phá hoại bằng không quân, hải quân ra miền Bắc Việt Nam. Cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của nhân dân Việt Nam kéo dài hơn hai thập niên (1954 - 1975) là cuộc chiến tranh dài ngày ác liệt nhất, quy mô lớn nhất thời đại. Trong cuộc đụng đầu lịch sử này, Quân đội nhân dân tiếp tục phát huy vai trò nòng cốt, nêu cao tinh thần “Không có gì quý hơn độc lập, tự do”, cùng toàn Đảng, toàn dân không quản hy sinh, gian khổ, liên tiếp tiến công địch, đặc biệt là qua 46 chiến dịch khác nhau. Chiến dịch Hồ Chí Minh (Xuân 1975) kết thúc thắng lợi cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, mở ra kỷ nguyên mới cho cách mạng Việt Nam: Kỷ nguyên đất nước độc lập, thống nhất, đi lên chủ nghĩa xã hội; đồng thời tác động sâu sắc đến phong trào đấu tranh vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội trên thế giới.
Nhìn lại chặng đường xây dựng, chiến đấu và trưởng thành của Quân đội nhân dân Việt Nam qua 74 năm, chúng ta càng nhận thức sâu sắc, toàn diện hơn về những chiến công mang tầm vóc thời đại. Những chiến công ấy không phải ngẫu nhiên, mà được bắt nguồn, hợp thành từ nhiều nhân tố: Truyền thống yêu nước và chủ nghĩa anh hùng cách mạng; sự đùm bọc, chở che của nhân dân; sự ủng hộ, giúp đỡ của bè bạn quốc tế... nhưng bao trùm hơn tất cả là từ sự lãnh đạo, giáo dục rèn luyện của Đảng. Do đó, giữ vững nguyên tắc Đảng lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt đối với Quân đội nhân dân Việt Nam cũng chính là bảo đảm Quân đội có đủ sức mạnh, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ đặt ra trong tình hình mới.
Theo TTXVN