Chuyến thăm diễn ra trong bối cảnh chính phủ mới của Malaysia đang kiểm soát gắt gao đầu tư Trung Quốc vào nước này. Malaysia đã đình chỉ thi công 4 dự án xây dựng cơ sở hạ tầng của nhà thầu Trung Quốc trị giá 23 tỷ USD bao gồm dự án đường dẫn dầu khí (813 triệu USD) nối giữa Malacca với dự án phát triển tích hợp lọc hoá dầu Petronas ở Pengerang, dự án đường sắt ECRL (20 tỷ USD) và 2 dự án đường ống dẫn dầu khác (2,3 tỷ USD) ở bang Sabah. Đã có những nghi vấn cho rằng có động cơ chính trị trong việc đình chỉ các dự án này và rằng động thái này nhằm trong chiến lược thể hiện sự cứng rắn của Malaysia với Trung Quốc. Tuy nhiên, ông Mahathir khẳng định các quyết định ông đưa ra hoàn toàn dựa trên các yếu tố kinh tế. Theo ông, các khoản vay và hợp đồng ký kết với Trung Quốc dưới thời cựu Thủ tướng Najib Razak là quá đắt đỏ và không công bằng do ông Najib đã kiểm soát lỏng lẻo các dự án liên quan đến Trung Quốc bởi ông đã quá hăm hở củng cố quan hệ với nước này. Do đó, bên cạnh việc thúc đẩy quan hệ song phương giữa hai nước, chuyến thăm sẽ tập trung vào việc tái đàm phán các khoản vay và các dự án của Trung Quốc tại Malaysia theo hướng giảm lãi suất cho vay (theo ông Mahathir lãi suất này còn cao hơn cả chính phủ đi vay thường ở mức 3%) và điều chỉnh các điều khoản của các hợp đồng dự án nhằm nhằm giảm chi phí và thúc đẩy sự cân xứng hơn giữa hai bên. Mặt khác, việc ông Mahathir đẩy mạnh chống tham nhũng ở trong nước, trong đó nhằm vào cựu Thủ tướng Najib, người có mối quan hệ chặt chẽ với Trung Quốc, sẽ có tác động tiêu cực đến quan hệ Malaysia-Trung Quốc. Tuy nhiên ông Mahathir sẽ cố gắng vừa chống tham nhũng nhưng cũng kiểm soát những tổn hại tới quan hệ với Trung Quốc, do đó chuyến thăm sẽ giúp hai bên hiểu rõ ý định thực sự của nhau, qua đó điều chỉnh mối quan hệ và tránh làm tổn hại quan hệ song phương.
Trong thời gian qua, cả Malaysia và Trung Quốc đều tích cực chuẩn bị cho chuyến thăm. Về phía Malaysia, ông Mahathir đã cử ông Daim-Zainuddin, người từng giữ chức Bộ trưởng Tài chính trong nhiệm kỳ đầu (1981-2003) của ông Mahathir, hiện là Chủ tịch Hội đồng cố vấn (CEP), làm đặc phái viên cùng một số quan chức đến Trung Quốc gặp Thủ tướng Lý Khắc Cường hôm 18-7 để bàn thảo về đàm phán lại các khoản cho vay và hợp đồng, đồng thời thảo luận các vấn đề liên quan đến chuyến thăm của ông Mahathir. Về phía Trung Quốc, ngay sau khi chính phủ mới ở Malaysia được thành lập, Đại sứ Trung Quốc tại Malaysia Bạch Thiên (Bai-Tian) đã nhiều lần gặp gỡ tiếp xúc với các quan chức Malaysia, trong đó có cả Thủ tướng Mahathir để thúc đẩy quan hệ với chính phủ mới, đồng thời xúc tiến chuyến thăm Trung Quốc của ông Mahathir. Phó trưởng ban đối ngoại Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc Quách Nghiệp Châu (Guo-Yezhou) và Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị cũng đến Malaysia gặp Thủ tướng Mahathir và các quan chức Malaysia để chuẩn bị cho chuyến thăm.
Trước chuyến thăm, hai bên cũng dành cho nhau những lời tốt đẹp. Ngoại trưởng Malaysia Saifuddin cho rằng hai nước có mối quan hệ hữu nghị truyền thống và các mối quan hệ song phương đã đạt được những bước phát triển đáng kể trong những năm gần đây, mang lại lợi ích cho nhân dân hai nước. Malaysia coi Trung Quốc là nước láng giềng hữu hảo và là một đối tác quan trọng, đồng thời khẳng định chính phủ mới của Malaysia coi trọng các mối quan hệ song phương với Trung Quốc.
Trong khi đó, Ngoại trưởng Vương Nghị cho biết Trung Quốc luôn đề cao tầm quan trọng của mối quan hệ với Malaysia và luôn ưu tiên Malaysia trong chính sách ngoại giao của Trung Quốc, đặc biệt là ngoại giao láng giềng, ông cũng gọi ông Mahathir là người bạn cũ tốt bụng của nhân dân Trung Quốc. Ông Vương Nghị cũng khẳng định Trung Quốc và Malaysia có quan hệ hữu nghị truyền thống, cùng là nước đang phát triển và những lợi ích chung của hai nước vượt lên trên những bất đồng, theo đó mối quan hệ Trung Quốc-Malaysia có ý nghĩa chiến lược. Đại sứ Bạch Thiên hôm 6-8 cho rằng chuyến thăm của ông Mahathir sẽ là cột mốc quan trọng đối với quan hệ song phương giữa hai nước. Đề cập đến ông Mahathir như một người bạn lâu năm của Trung Quốc, người phát ngôn Bộ ngoại giao Trung Quốc Cảnh Sảng cho biết chuyến thăm của ông Mahathir sẽ đưa quan hệ song phương giữa hai nước lên tầm cao mới.
Chuyến thăm Trung Quốc của Thủ tướng Mahathir cũng nhận được sự quan tâm đặc biệt và đông đảo của báo chí quốc tế và khu vực. Trước đó dư luận đã đặc biệt quan tâm đến chuyến thăm khi chính phủ Liên minh Hy vọng của Malaysia tiết lộ kế hoạch đình chỉ một số dự án xây dựng cơ sở hạ tầng do Trung Quốc thực hiện tại Malaysia với tổng giá trị lên đến 23 tỷ USD.
Tổng biên tập tờ China Report Asean Tan Xingyu cho biết ông rất mong chờ chuyến thăm này của ông Mahathir. Ông cho biết các thông tin về việc Malaysia hủy bỏ các dự án lớn đã dẫn đến quan điểm rằng quan hệ song phương giữa hai nước đã trở nên “chua chát”. Tuy nhiên, ông nói: “Sau khi xem xét kỹ và đánh giá phản ứng của phía Malaysia, tôi cho rằng sự việc không phải thế. Tôi cho rằng vấn đề này sẽ không gây ảnh hưởng nhiều đến quan hệ của chúng tôi”.
Dù vậy, theo ông Tan, các tuyên bố trước đó của chính phủ Liên minh Hy vọng ở Malaysia đã có ảnh hưởng xấu đến danh tiếng của Malaysia trong mắt của người Trung Quốc. Ông nói: “Đã có những tiếng nói phản đối Malaysia trên mạng internet và chính phủ Trung Quốc đang phải chịu áp lực từ công chúng”. Ông Tan hy vọng Thủ tướng Mahathir sẽ giải thích rõ hơn về quan điểm của chính phủ Malaysia để có các kế hoạch tương lai có thể vạch ra cho lợi ích chung của cả hai quốc gia.
Bên cạnh sự quan tâm của báo giới, các công dân Malaysia tại Trung Quốc cũng mong mỏi chuyến thăm của ông Mahathir. Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Malaysia tại Trung Quốc Will Fung cho biết khoảng 500 công dân Malaysia sẽ tập trung tại Bắc Kinh để ăn tối với Thủ tướng Mahathir. Theo ông Will Fung, những người này đến từ khắp nơi của Trung Quốc bao gồm Thượng Hải, Thành Đô, Côn Minh, thậm chí cả những người đến từ Hong Kong.
Theo TTXVN