Sinh năm 1920, tại làng Khánh Nhơn (xã Nhơn Hải, Ninh Hải), năm nay, ông Nguyễn Việt Đoàn đã bước sang tuổi 95, với 70 năm tuổi Đảng. Tuy tuổi cao, sức yếu nhưng khi nghe chúng tôi hỏi chuyện về không khí những ngày khởi nghĩa giành chính quyền và ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Bản Tuyên ngôn độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa 2-9-1945, mắt ông Đoàn lại sáng lên vẻ tự hào. Tham gia Việt Minh từ những năm 1942, ông Nguyễn Việt Đoàn may mắn được chứng kiến trọn vẹn những ngày Cách mạng Tháng Tám lịch sử của dân tộc. Ông nhớ lại, không khí chuẩn bị khởi nghĩa sôi sục, truyền đơn kêu gọi quần chúng hưởng ứng cuộc khởi nghĩa được phát cho các tầng lớp nhân dân trong tỉnh. Ngày 21-8, sau khi tham gia giành chính quyền cấp tỉnh về tay Nhân dân, ngày 22-8, tại quê ông, dưới sự lãnh đạo của Ủy ban Việt Minh lâm thời, ông cùng nhân dân các làng Khánh Nhơn, Ninh Chử, Mỹ Tường… nổi dậy khởi nghĩa. Chỉ trong buổi sớm, chính quyền đã về tay Nhân dân, cờ đỏ sao vàng, cờ đỏ búa liềm đã được treo ở Tổng Mỹ Tường. Ngày 23-8, Tổng Mỹ Tường tiến hành Hội nghị thành lập Ủy ban Việt Minh (sách Lịch sử Đảng bộ tỉnh Ninh Thuận 1930-1975).
Ông bà Nguyễn Việt Đoàn -Võ Thị Ư và cháu nội Nguyễn Khắc Trí.
Ngày 2-9-1945, dưới sự lãnh đạo của Ủy ban Việt Minh ở Tổng Mỹ Tường, ông cùng hàng trăm người dân Ninh Hải kéo lên tỉnh tham dự lễ mít-tinh trọng thể của nhân dân Ninh Thuận đón chào ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Bản Tuyên ngôn độc lập (sách Lịch sử Đảng bộ tỉnh Ninh Thuận 1930-1975 ghi mít-tinh tại Hoàng Cung-Mỹ Đức, nay là phường Phước Mỹ). Đường phố Phan Rang ngập cờ hoa, cờ đỏ sao vàng tung bay phấp phới, những khẩu hiệu như “Nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa muôn năm”, “Độc lập hay là chết”… giăng khắp các con đường lớn. Trên khắp nẻo đường về Phan Rang, hàng chục nghìn người dân đổ về với khí thế hào hùng, vui như hội.
Ngồi góp chuyện cùng chồng, bà Võ Thị Ư (88 tuổi) cho biết, trước khí thế cách mạng sục sôi, ai ai cũng háo hức, bà cũng tham gia đoàn diễu hành đi từ Ninh Chử về Khánh Nhơn qua Mỹ Tường, rồi ngược lại. Sau giành chính quyền và sau ngày Bác Hồ đọc Bản Tuyên ngôn độc lập, không khí tự do tràn ngập, Nhân dân nô nức ra đồng sản xuất, trồng những cây ngắn ngày để có thu hoạch sớm. Được vận động, nhiều gia đình còn lương thực đã tích cực giúp đỡ những gia đình khó khăn. Cuộc sống tuy còn vất vả nhưng dần được cải thiện. Các lớp bình dân học vụ được mở hằng tối; phụ nữ, thanh niên, thậm chí các ông, bà già cũng mang đèn đến lớp học chữ… Vui lắm! Người dân trên dưới đồng lòng hướng về cách mạng, Bác Hồ, ra sức thi đua xây dựng cuộc sống mới.
Cũng trong những ngày Cách mạng Tháng Tám lịch sử ấy, hạnh phúc gia đình cũng đến với ông bà. Bà cho biết, ngày 22-8, tham gia đoàn biểu tình giành chính quyền, bà và ông gặp nhau. Để rồi từ lần gặp nhau mùa thu ấy, mối tình thủy chung của ông bà đi qua các cuộc trường chinh kháng chiến cùng dân tộc, đến ngày đất nước thống nhất, hòa bình và cho đến ngày hôm nay. Sau năm 1945, ông tham gia Ủy ban Việt Minh, rồi tham gia kháng chiến cho đến ngày giải phóng. Đất nước hòa bình, ông lại tham gia công tác tại cơ quan nhà nước và nghỉ hưu. Trên tất cả các cương vị công tác, ông luôn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ; trên cương vị người chồng, người cha, ông luôn là tấm gương sáng, thủy chung. Còn bà, sau 1945 ở nhà lao động sản xuất, làm liên lạc và tiếp tế vật chất cho cách mạng và chăm sóc gia đình, con cái để ông an tâm làm nhiệm vụ. Bây giờ khi đã bước sang tuổi “cổ la hy”, ông bà vẫn thủy chung bên nhau như thủy chung với cách mạng, với Đảng khi còn tuổi thanh xuân.
Anh Nguyễn Khắc Trí (cháu nội, hiện công tác tại UBND phường Đài Sơn) tự hào: Những năm trước, tuổi cao sức yếu nhưng ông, bà nội vẫn luôn tích cực tham gia công tác xã hội tại địa phương. Các cuộc họp chi bộ, Hội Người cao tuổi, ông nội đều chấp hành nghiêm túc và luôn giáo dục, khuyên dạy con cháu phát huy truyền thống gia đình, lao động, học tập, công tác tốt, chung tay xây dựng quê hương giàu đẹp.
Xuân Bính